Ironweed (1987)

Regie: Hector Babenco | 143 minuten | drama | Acteurs: Jack Nicholson, Meryl Streep, Carroll Baker, Michael O’Keefe, Diane Venora, Fred Gwynne, Margaret Whitton, Tom Waits, Jake Dengel, Nathan Lane, James Gammon, Will Zahrn, Laura Esterman, Joe Grifasi, Hy Anzell, Bethel Leslie, Richard Hamilton, Black-Eyed Susan, Louise Phillips, Marjorie Slocum, Lena Spencer, Lola Pashalinski, Paul A. DiCocco Jr., Priscilla Smith, James Dukas, Jared Swartout, Ted Levine, Martin Patterson, Terry O’Reilly, Michael O’Gorman,  Frank Whaley    

De Amerikaanse schrijver William J. Kennedy won in 1984 de prestigieuze Pulitzer Prize for fiction voor zijn boek ‘Ironweed’, een verhaal dat zich afspeelt in de jaren dertig van de twintigste eeuw, ten tijde van de Grote Depressie. Zoals in zo veel van zijn verhalen speelt een lid van de Iers-Amerikaanse familie Phelan de hoofdrol en speelt het verhaal zich af in Albany, New York. Francis Phelan was ooit een succesvolle professionele honkballer, het leven lachte hem toe. Een tragisch ongeluk, waarbij zijn pasgeboren zoontje om het leven komt, zet zijn leven op zijn kop. Francis voelt zich schuldig – hij liet zijn zoontje uit zijn handen glippen – en kan niet met dat schuldgevoel leven. Hij verlaat zijn gezin en leeft ruim twintig jaar op straat. De alcohol verzacht de pijn. Al die jaren later is hij nog altijd niet verlost van de demonen van zijn verleden. Francis zou namelijk ook, al dan niet per ongeluk, betrokken zijn geweest bij de dood van drie anderen, naast zijn zoontje. Tijdens zijn terugkeer naar Albany probeert hij zijn leven op een rijtje te krijgen voor hij de confrontatie met zijn vrouw en kinderen aangaat.

De Braziliaanse regisseur Hector Babenco, die naam had gemaakt met ‘Pixote’ (1981) en ‘Kiss of the Spider Woman’ (1985), verfilmde in 1987 ‘Ironweed’, Kennedy schreef zelf het scenario. Jack Nicholson tekende voor de rol van Francis Phelan (naar verluidt hadden ook Robert De Niro, Gene Hackman, Robert Duvall, Paul Newman, Jason Robards én Sam Shepard wel oren naar de rol). Als tegenspeelster werd Meryl Streep aangetrokken. Zij speelt Helen Archer, een vrouw die ooit grote successen had als zangeres en pianiste, maar aan lager wal is geraakt en nu ernstig ziek blijkt te zijn. Al negen jaar is ze Phelans steun en toeverlaat op straat. Ze zijn meer dan drinkmaatjes, ze zijn soulmates. Ook Helen leeft met een schuldgevoel; zij vindt dat ze zichzelf heeft teleurgesteld door te veel afhankelijk te raken van de drank. Samen met andere zwervers, waaronder de zwakzinnige Rudy (Tom Waits), schooien ze rond door de straten van Albany. Francis neemt wat klusjes aan om drank te kunnen kopen. Hij moet zichzelf moed indrinken om de confrontatie met zijn vrouw Annie (Carroll Baker) en kinderen (Michael O’Keefe en Diane Venora) aan te gaan.

‘Ironweed’ is een echte acteursfilm, het gaat om de innerlijke strijd die de personages leveren en de interactie die ze hebben met anderen. Dat heeft logischerwijs tot gevolg dat er buiten de personages om niet veel gebeurt in deze film. ‘Ironweed’ is – overigens net als het gelijknamige boek – sober, somber en traag en de fotografie van Lauro Escorel oogt vertroebeld en grauw, net als de levens van de personages. Slechts sporadisch zijn er momenten waarop dat monotone karakter doorbroken wordt, bijvoorbeeld als Helen in een bar oude tijden laat herleven wanneer ze de longen uit haar lijf zingt voor een enthousiast publiek. Dan blijkt het een fantasie te zijn. Ze staat er wel, in die bar, voor de microfoon, maar haar stem lijkt in de verste verte niet meer op wat hij was, verpest door het leven op de straat en tientallen jaren van overmatig drankgebruik. De desillusie is compleet, de pijn en wanhoop is voelbaar. Het is een van de beste scènes van de film, een waar hoogtepunt.

Wie goed kijkt ziet nog meer van zulke mooie, indringende momenten. Francis die het graf van zijn zoontje bezoekt, Helen die in een kerk aan de Maagd Maria bekent geen dronkelap te zijn, wat andere ook over haar zeggen, Francis die zijn vrouw na ruim twintig jaar weer ziet, Helen die eindelijk rust vindt in een hotelkamer. Het is dankzij de talenten van Nicholson en de bijna onherkenbare Streep dat deze scènes zo krachtig overkomen en weten te vertederen. Omdat de rest van de film zo traag en mat is, moet je goed zoeken naar dit soort momentjes, maar ze zijn er zeker. Zowel Nicholson als Streep werden voor hun rol genomineerd voor een Academy Award. Carroll Baker speelt een mooie, warme rol als Annie, Francis’ gekwetste echtgenote die echter verrassend vergevingsgezind blijkt te zijn. Andere memorabele bijdragen zijn er van Waits, Hy Anzell als voddenboer die er wel pap van lust en Fred Gwynne als aimabele kroegbaas. In de kille wereld die Babenco hier creëert zijn dus wel degelijk lichtpuntjes, al is de boventoon er een van wanhoop en desillusie. Francis en Helen lijken zich te hebben neergelegd bij hun situatie.

‘Ironweed’ is een film waarvoor je in de stemming moet zijn. Het uitzichtloze bestaan van Francis en Helen stemt niet bepaald vrolijk en de film is ondergedompeld in grauwe, doffe tinten. Omdat deze karakterstudie ook nog eens 143 minuten duurt, is het niet bepaald een film waar je even voor gaat zitten. Wie de film een kans geeft zal beloond worden, want Nicholson en Streep zetten uitmuntende prestaties neer en zorgen er met een handjevol pareltjes van scènes dat hun personages je raken in het hart. Zij tillen met hun buitengewone talent deze verder zwaarmoedige, grimmige en bij vlagen langdradige film naar een hoger niveau, laten hun personages leven en maken ‘Ironweed’ de moeite waard.

Patricia Smagge