Irrational Man (2015)

Regie: Woody Allen | 96 minuten | drama, komedie | Acteurs: Emma Stone, Joaquin Phoenix, Parker Posey, Jamie Blackley, Meredith Hagner, Ethan Philips, Ben Rosenfield, Allie Marshal, David Aaron Baker, Tamara Hickey, Julie Ann Dawson, London Hall, Susan Pourfar

Op 79-jarige leeftijd heeft filmmaker Woody Allen nog niets aan activiteit ingeboet. Een blik op zijn palmares toont dat hij nog elk kalenderjaar een nieuwe film voortbrengt. Met zijn plannen voor een televisieserie ziet het ernaar uit dat een pensioen nog lang niet aan de orde is. Dat zag er enkele jaren geleden anders uit. In zijn thuisland de Verenigde Staten ondervond hij een grote dip. Zijn films haalden niet meer het niveau van zijn werk uit de bloeiperiode van de jaren zeventig en tachtig. Productiemaatschappijen zegden massaal het vertrouwen in Allen op, met als gevolg dat hij de grootste moeite had om zijn films te financieren.

Europa bood uitkomst. Daar hervond hij zijn inspiratie met enkele films die sprankelden als voorheen. Sindsdien weet hij dat niveau over het algemeen goed vast te houden. Het aardige daarvan is dat de filmmaker van al die films zelf het scenario heeft geschreven. Daardoor verdienen de films van Allen voortdurend een streepje voor.

De laatste films van Allen spelen zich weer als vanouds af op het Noord-Amerikaanse continent. Met het herwonnen vertrouwen staan de oude filmmaatschappijen weer vooraan om zijn films binnen te halen. Het gevaar van gemakzucht komt bij Allen echter al weer snel om de hoek kijken. Ook ‘Irrational Man’ kan zich niet aan dat gevoel onttrekken.

Op het eerste gezicht lijkt ‘Irrational Man’ een typische Allen-film. De hoofdpersonages denken en praten er op los. Hun neurotische eigenschappen zorgen er bovendien voor dat ze, simpel gezegd, anders zijn dan anderen. Ze bezien de wereld met grote nieuwsgierigheid. Meer nog dan dat, zien ze zichzelf graag als middelpunt van die wereld. De situaties waar ze in belanden, zorgen voor de bekende Allen-glimlach.

Die personages zijn universitair docent filosofie Abe en zijn studente Jill. Abe (Joaquin Phoenix met een klein buikje) heeft na een bewogen verleden een nieuwe aanstelling gekregen op een vooraanstaande universiteit. Daar betracht de zwartkijker met een grote alcoholinname zijn demonen de baas te kunnen. In een stramme voice-over benadrukt hij aan de hand van filosofen als Emmanuel Kant de betekenisloosheid van het bestaan. Zelfs zijn eigen vakgebied neemt hij niet meer geheel serieus. Want zo houdt hij zijn studenten voor: filosofie is niet meer dan verbale masturbatie.

Jill (Emma Stone in een voor haar overbekende rol) lijkt in alles zijn directe tegenpool. Ambitieus, leergierig en vol levenslust. Met haar vriendje Roy (Jamie Blackley) ziet ze een zorgeloze toekomst tegemoet. Toch raakt ze in de ban van haar afstandelijke docent. Ze is zelfs bereid haar veilige leventje op te geven om hem beter te leren kennen. Beetje bij beetje raakt Jill verliefd op het ogenschijnlijk onbereikbare. Ook haar voice-over dient als begeleidend, maar levenloos commentaar bij haar pogingen om als reddende engel haar zelfdestructieve professor te veroveren.

Abe houdt de boot af, totdat hij een uitweg voor al zijn misère vindt. Een perfecte moord moet de oplossing worden. Tegen de tijd van dat besef is de film al een tijd onderweg. Hoewel de eerste minuten door het existentialistisch gehalte aardig zijn, verzandt ‘Irrational Man’ al snel in fragmentarische weifelingen. Daardoor kabbelt de film te afstandelijk voort. De obligate dialogen zijn ook weinig behulpzaam. Uiteindelijk ontstaat er uit het moordspel een interessant ogend spel van schuld en boete.

Jawel, Dostojevski’s boek wordt hier vrij trouw als inspiratiebron gebruikt, met Abe in de rol van Raskolnikov. Maar door zijn doelloze karakter heeft ‘Irrational Man’ mogelijkerwijs meer van doen met Albert Camus’ L’étranger. Want waarom boete doen, als het leven zo betekenisloos is? Uiteindelijk wordt het niveau van beide boeken geenszins gehaald. Spanning of diepgravende psychologie levert het niet op. Ook hier blijft de film steken in besluiteloze krachteloosheid.

Hoewel het hoge tempo waarin Woody Allen zijn films maakt niet te benijden valt, rijst de vraag of het niet te veel is. Allen zelf is de eerste om te bekennen dat niet al zijn films even goed zijn, dat neemt echter niet weg dat er een ondergrens behoort te zijn. Dat streepje voor, op basis van zelf geschreven scenario’s, helpt hem vaak die ondergrens te halen. Maar het oppervlakkige en futloze ‘Irrational Man’ biedt te weinig om door dat streepje gered te worden. Volgende keer weer beter?

Wouter Los

Waardering: 2

Bioscooprelease: 20 augustus 2015
DVD-release: 17 februari 2016