Just a Beginning-Ce n’est qu’un début (2010)

Regie: Pierre Barougier, Jean-Pierre Pozzi | 97 minuten | documentaire

De documentaire ‘Just a Beginning’ speelt zich af op een Franse kleuterschool (école maternelle) in zo’n droevige Franse flatwijk waar je als vakantieganger liefst stilletjes voorbij rijdt. Onder leiding van (onder meer) geestdriftige juf Pascaline vindt in de school een filosofisch experiment plaats. Het draait om filosofie als activiteit, niet om geschiedenis of theorie. Nergens valt de naam van Sartre of Hobbes of zelfs maar Socrates. Wel lijkt het experiment voort te borduren op de ‘Socratische methode’, waarbij naar kennis wordt gezocht via de dialoog. De grote vragen komen van moederkloek Pascaline, de ontwapenende antwoorden van piepkleine mensjes met beweeglijke lichaampjes en schattige hoofdjes. Het is een eerste begin om deze ‘nieuwkomers’ te leren hoe ze vat kunnen krijgen op de wereld om hen heen, waarin het nieuws wordt gedomineerd door bombardementen, vluchtelingen en Barack Obama. Als zij hun aandacht er tenminste bij kunnen houden.

Gedurende twee schooljaren komen de kinderen regelmatig bij elkaar voor een ‘séance de philosophie’. Om na te denken, te praten, en te reflecteren op de vraag op het filosofische menu van die dag: ‘Wat is een ‘baas’ eigenlijk?’ En een ‘vriend’? ‘Wat is ‘angst’?’ ‘Wat ‘liefde’?’ ‘Dood’? Zo’n ‘séance’ vormt in het leven van de kleuters een moment waarop zij zich tijdelijk minder bezighouden met het dat en wat van het leven, en meer met het waarom ervan. Pascaline markeert deze omslag door aan het begin van elke les een witte kaars op te steken. De intimiteit die zo tussen Pascaline en haar leerlingen ontstaat, uit zich in ‘Just a Beginning’ met lange close-ups en een microfoon die werkelijk alles opvangt. “Ik heb een geheim!”, vertrouwt  een van de kinderen een klasgenootje fluisterend toe. Zelfs dat blijft niet voor ons verborgen.

Grappig en vertederend is het moment dat Pascaline met haar collega’s spreekt over haar pogingen een filosofische discussie teweeg te brengen: “Niets! Er komt helemaal niets uit ze!”, zegt ze, op een toon die het midden houdt tussen verbazing en teleurstelling. De goedwillende volwassene en de desinteresse van haar publiek. Dat laatste is niet helemaal waar, en gelukkig maar. Makers Pierre Barougier en Jean-Pierre Pozzi moeten het namelijk vooral hebben van verbale goudklompjes die hun onderwerpen hen schenken: “Onze ziel is een onzichtbaar ding. En blauw”, weet een kleine wijsneus op zeker moment te melden. De documentaire houdt zich helaas niet aan het adagium van de filosoof, die de onderbouwing even belangrijk vindt als het antwoord. Niets is vanzelfsprekendheid. “Leg eens uit…”, repliceert Pascaline dan ook keer op keer. Wat ‘Just a Beginning’ niet uitlegt, is haar eigen geestdrift. Waaróm vindt juist zij het zo belangrijk dat kleuters zich bezighouden met levensvragen en de betekenis van begrippen en ideeën? Je leert haar überhaupt nauwelijks kennen. Gelukkig geldt dit minder voor de kinderen, voor N’dickou, Yanis, Abderahmène of Louise. Omdat hun woorden onthullen in wat voor wereld zij opgroeien. “Een meisje kan niet verliefd worden op een meisje”, stelt de een. Een ander zegt: “Je moet niet de hele tijd trouwen, je moet maar één keer trouwen.” Welnu, daarover verschillen de meningen in de grote mensenwereld nog. Die discussie laat Pascaline onaangeroerd. Misschien omdat de ouders van het kroost mogelijk wat minder onbevangen reageren wanneer dergelijke onderwerpen deel van het gesprek zouden worden.

Het mooiste aan ‘Just a Beginning’ is toch die ontmoeting tussen kinderen die volledig opgaan in het leven, in dat wat ze waarnemen en zo’n onverwachte vraag van Pascaline. Het is soms lastig in te schatten of het antwoord ze ook maar iets kan schelen. Vaak lijken ze vooral bezig met elkaar, en met de elasticiteit van hun lichaam. Tot er het volgende moment toch weer zo’n klinkende uitspraak volgt: “Iemand is slim als hij de chocopasta niet in de koelkast zet.” Filmisch overheersen soberheid en herhaling. De ritmische editing kan op den duur repetitief aanvoelen. Als je voor de zoveelste keer secondenlang met een verlaten zandbak of een klaprozenveldje wordt geconfronteerd, bijvoorbeeld. Zelfs de aandoenlijke bespiegelingen van die kleintjes verliezen door hun opeenvolging op den duur iets van hun bezwerende kracht. Het zou zo maar kunnen dat je plots even afdwaalt en Pascaline moet ingrijpen om je bij de les te houden. Wat de kinderen betreft, is dat vechten tegen de bierkaai. Zodra de kaars wordt uitgeblazen, richten zij hun aandacht weer op hun dagelijkse bezigheden. Ravotten op het schoolplein, tekenen in de klas, en verkleedpartijtjes houden in de speelhoek. Leren doen ze vooral al doende. Maar ergens in die kinderen blijft er wel iets hangen van die scènes bij kaarslicht, lijkt het. En ach, dat gun je Pascaline ook wel.

Martijn Laman

Waardering: 3.5

Bioscooprelease: 18 augustus 2011
DVD-release: 2 februari 2012