La stanza del figlio (2001)
Regie: Nanni Moretti | 99 minuten | drama | Acteurs: Nanni Moretti, Laura Morante, Jasmine Trinca, Giuseppe Sanfelice, Sofia Vigliar, Renato Scarpa, Roberto Nobile, Paolo De Vita, Roberto De Francesco, Claudio Santamaria, Antonio Petrocelli, Lorenz Alessandri, Allessandro Infusini, Silvia Bonucci, Marcello Bernacchini
‘La stanza del figlio’ is een oase van ‘gewoonheid’ in de woestijn van overdreven acties, karakters en sentimenten die de filmwereld vaak kenmerkt. En dat terwijl juist de verstoring van het gewone, rustige leventje van een familie de katalysator is om thema’s als identiteit en verwerking te behandelen.
Met aandacht voor de kleine details brengt regisseur en hoofdacteur Moretti de persoon Giovanni in beeld: liefdevol huisvader en echtgenoot, luisterend oor voor zijn patiënten. Een aardige, lieve en humoristische man. Een beetje saai zelfs, maar dan toch sympathiek saai zeg maar.
En toch wordt, ook vóór de dramatische wending, al wel heel subtiel duidelijk dat er iets onderhuids sluimert bij Giovanni. Bijvoorbeeld als zoon Andrea beschuldigd wordt van diefstal van een fossiele steen. Uiteindelijk wordt het conflict beslecht en wordt Andrea (achteraf onterecht) onschuldig verklaard. Ook voor Giovanni lijkt de kous hiermee afgedaan, maar hij twijfelt en zoekt een beetje hulpeloos in Andrea’s kamer naar de steen. Of zoekt hij eigenlijk iets anders? Eigenlijk twijfelt hij voortdurend: wel of niet uitzoeken of Andrea heeft gestolen, wel of niet reageren op de bizarre droom van een patiënt, wel of niet zeggen dat die andere patiënt niet zo moet zeuren. En als Giovanni twijfelt, blijft hij uiteindelijk stil…
Knap aan ‘La stanza del figlio’ is dat na de dood van Andrea in eerste instantie weinig lijkt te veranderen, behalve dan dat het gezin ondergedompeld wordt in verdriet. Waar het voor elke regisseur verleidelijk zou zijn om het drama te versterken met meerdere momenten waarop het verdriet hartstochtelijk geuit wordt, kiest Moretti ook hier voor het ‘gewone’. Moeder Paola lijkt nog het minst in staat om weer gewoon aan het leven deel te nemen en is ontroostbaar. Dochter Irene krijgt steeds meer moeite om op sociale wijze deel te nemen aan het sociale verkeer met als dieptepunt een vechtpartij tijdens een basketbalwedstrijd.
Giovanni gaat echter zo snel mogelijk weer aan het werk. Aan een psycholoog met psychische problemen heb je immers niks. Maar gaandeweg vraag je je steeds meer af over wie zijn patiënten het nou hebben: over zichzelf of over hem. Bij Giovanni dringt dat besef langzaam maar zeker ook door. De hele film door zie je scènes waarin hij spreekt met iemand anders: bijvoorbeeld Paola of zijn patiënten, en steeds eindigt de scène met Giovanni die iets lijkt te gaan zeggen, maar twijfelt…en zwijgt.
Overigens wordt in deze film goed gedemonstreerd hoe je zonder allerlei trucs met muziek, kleur, perspectief, of duur van shots toch hartverscheurende scènes in beeld kan brengen. Vooral de scène waarin het gezin in het ziekenhuis afscheid nemen van de dode Andrea is hiervan een goed voorbeeld. Andrea ligt opgebaard in een kist, de anderen staan eromheen, met vrienden nog wat meer naar achteren. Ze doen niets meer dan kijken, elkaar vasthouden en huilen. Paola loopt dan weg, maar Giovanni en Irene blijven staan terwijl twee mannen binnenkomen met het deksel van de kist, het op de kist leggen en vervolgens het deksel vastlassen. Andrea is weg, voorgoed.
Één patiënt speelt een bijzondere rol in het hele verhaal. De ochtend dat Andrea sterft, zou Giovanni eigenlijk met Andrea gaan joggen. Een onverwacht telefoontje van deze patiënt komt er echter tussen, en Giovanni kan geen nee zeggen op het verzoek om langs te komen. Dat juist ook deze patiënt nog het meeste baat heeft bij de gesprekken met Giovanni maakt het geheel misschien nog wel extra wrang.
Mooi is de ontwikkeling in beeld gebracht die laat zien hoe Giovanni steeds meer moeite krijgt om zijn werk en zijn eigen verwerking te scheiden. Hij blijft zwijgen, of beter gezegd hij blijft onmachtig zichzelf en zijn schuldgevoel goed ter sprake te brengen, ook al gaat dit ten koste van zijn werk en zelfs zijn gezin.
Hoe meer de film naar het eind loopt, hoe meer je verwacht dat een totaal onverwachte maar broodnodige wending komt. Het kan zo toch niet eindigen? Er moet toch iets gebeuren? Die wending komt er niet. …En toch weer wel.
Geen climax waarin Giovanni heldhaftig zijn lot in eigen handen neemt met als resultaat dat Paola, Irene en Giovanni elkaar weer in de armen vliegen, of iets dergelijks. Maar wel een onverwachte persoon uit Andrea’s leven die het gezin onbewust weer dichter bij elkaar lijkt te brengen. Het laatste beeld van de film geeft dit mooi weer: Giovanni, Paola en Irene kijken alle drie, los van elkaar maar wel één gezin, naar de Middellandse Zee in een haven bij de Italiaans-Franse grens. Ondertussen hoor je Brian Eno’s ‘By This River’: “Here we are: stuck by this river, you and I”.
Daniël Brandsema
Waardering: 4.5
Bioscooprelease: 23 augustus 2001