Last Train Home – Gui tu lie che (2009)

Regie: Lixin Fan | 85 minuten | documentaire | Met: Suqin Chen, Changhua Zhan, Qin Zhang, Yang Zhang

Rond Chinees Nieuwjaar verschijnen er altijd beelden van op het journaal, de immense Chinese mensenmassa op de treinstations. Zo’n 130 miljoen arbeidersmigranten die met de trein naar hun familie en thuis willen zorgen voor de grootste volksverhuizing in de geschiedenis. Voor velen is het leven namelijk zinloos wanneer je met deze grootse nationale feestdag niet eens bij je familie kan zijn.

De documentaire start met overzichtsbeelden van de grijze metropool Guangzhou. Snel wordt er overgeschakeld naar het arbeidersleven waar een man en vrouw werken in de textielindustrie. Ze maken lange dagen en nachten en wanneer ze dan eindelijk vrij zijn moet hun eigen kleding nog gewassen worden. Meteen wordt duidelijk dat hun droom, zoals zoveel anderen om naar de stad te trekken en werk te zoeken voor betere leefomstandigheden, in duigen is gevallen. De enige motivatie zijn hun kinderen (dochter Qin en zoon Yang) die ze achter hebben moeten laten in het dorpje Huilong dat 2100 kilometer ten noordwesten van Guangzhou ligt. Om hun kinderen een beter leven te verschaffen offeren de ouders hun leven op door hard in een kledingfabriek te werken. Het dramatische hieraan is dat de kinderen vaak niet eens doorhebben wat voor opoffering hun ouders doen. Ze voelen zich verlaten en willen niet naar school.

Het plattelandsdorpje Huilong staat in sterk contrast met Guangzhou. Huilong wordt gekenmerkt door kleine steegjes van versleten stenen paden, een dorp dat in een beeldschoon landschap ligt. Wat voor vele Westerlingen een paradijs zou zijn is voor dochter Qin alleen maar een plek waar ze zich gevangen voelt. Het achttienjarige meisje wil naar de stad om ook in de textielindustrie te gaan werken, tot groot ongenoegen van haar ouders. Een heftige confrontatie lijkt een kwestie van tijd.

Enorm indrukwekkend zijn de arbeidersmigraties. De enorme mensenmassa, vanuit het midden gefilmd, jaagt de stuipen op het lijf en je zou er spontaan claustrofobie van krijgen. Er wordt geduwd, mensen vallen en worden bijna vertrapt terwijl anderen door soldaten hyperventilerend weg worden gedragen. Het is net alsof je één van deze arbeiders bent en je geen kant meer op kunt, je moet je laten meevoeren met de stroom en hopen dat je een plekje in de trein kan bemachtigen. Dit is een groot probleem, aangezien de kaartjes al snel uitverkocht zijn. Wanneer het dan eindelijk is gelukt om een kaartje te bemachtigen sta je een aantal dagen met tienduizenden mensen vast op het station omdat sneeuwval roet in het spoorboekje van de Chinese spoorwegen heeft gegooid.

Na een lange reis met trein, boot en bus komen de vader en moeder dan uiteindelijk aan in hun dorp en worden ze voor een korte periode herenigd met Qin en Yang. Vooral Qin heeft hier moeite mee. Toen zij nog maar heel jong was, vertrokken haar vader en moeder naar de stad en werd ze opgevoed door haar oma. Hoewel dit nogal harteloos lijkt, worden de ouders getergd door schuldgevoelens. Wanneer in de stad over hun kinderen wordt gepraat vervalt de vader in stilzwijgen en bij de doodongelukkige moeder vloeit een enkele traan. Dat is ware emotie! Emotie is dan ook het toverwoord bij ‘Last Train Home’, zo is de confrontatie tussen Qin en haar ouders is letterlijk hartverscheurend maar ook is het gesprek over de telefoon tussen Qin en haar moeder, waarbij het over haar schoolrapport gaat, schrijnend. Haar moeder geeft keer op keer het belang aan van naar school gaan en studeren. Dit wordt door Qin als gezeur opgevat waardoor ze alleen maar meer tegenzin krijgt om de wensen van haar moeder uit te voeren. Een fantastisch voorbeeld van de moeizame relatie tussen ouder en kind.

Cinematografisch gezien is ‘Last Train Home’ een pareltje. De indrukwekkende beelden die afwisselend de mensenmassa, het natuurschoon en close-ups van gezichten tonen zijn zo adembenemend mooi dat dit het dramatische effect van de documentaire nog eens versterkt. En dan is het plots 2008, de wereldwijde financiële crisis is op zijn hoogtepunt en de verlaten fabrieksterreinen zorgen voor een zeer nare bijsmaak.

‘Last Train Home’ is een geniale documentaire van Lixin Fan over de immense arbeidersmigraties rond Chinees Nieuwjaar. Met vooral aandacht voor de relatie tussen ouder en kind en ondersteund door een indrukwekkende cinematografie zorgt het kijken van ‘Last Train Home’ voor een onvergetelijke ervaring.

Meinte van Egmond

Waardering: 4.5

Speciale vertoning: IDFA 2023