Lenny (1974)

Regie: Bob Fosse | 107 minuten | biografie, drama | Acteurs: Dustin Hoffman, Valerie Perrine, Jan Miner, Stanley Beck, Frankie Man, Gary Morton, Guy Rennie, Rashel Novikoff

Hoe vergankelijk controverse kan zijn, bewijst dit intieme portret van de destijds door de Amerikaanse overheid verguisde stand-up comedian Lenny Bruce.

Deze, in zwart/wit gefilmde, ‘biopic’ van regisseur Bob Fosse begint met de prille liefde tussen Lenny (Hoffman) en Honey (Perrine). De dan nog geheel onbekende stand-up comedian verdient zijn brood in louche barretjes, waar het publiek bestaat uit verbitterde alcoholisten en ongeïnteresseerde jongeren. Als de komiek na afloop van een optreden de stripper Honey tegenkomt verandert zijn leven compleet. De sexy Honey inspireert Lenny tot het schrijven van nieuwe teksten voor zijn shows. Plotseling krijgen Lenny’s optredens een ware cultstatus. In die tijd was het repertoire van de komiek enorm gedurfd door het grove taalgebruik en politiek geladen standpunten. Het publiek geniet ervan, de lokale autoriteiten walgen van de ‘obsceniteit’.

Lenny poogde met zijn straattaal de hypocrisie van de samenleving aan de kaak te stellen. Iedereen vloekt, dus waarom mag je die taal ook niet in het openbaar brengen? Bovendien krijgen racistische, seksueel getinte en beledigende woorden minder zeggingskracht als ze vaak verteld worden. Van een ‘ordinaire’ komiek, ontpopt Lenny zich tot een sociaal bewogen idealist die echt wat te zeggen heeft. De overheid werkt Lenny echter tegen en vele rechtszaken wegens ‘obsceniteit en opruiend gedrag’ volgen. Lenny raakt verbitterd en belandt in zowel een persoonlijke als creatieve crisis. De relatie met Honey, inmiddels zijn vrouw, verslechterd en Lenny raakt verslaafd aan drugs. Uiteindelijk eisen de frustraties en verdovende middelen hun tol. Lenny sterft eenzaam aan een overdosis drugs.

Fosse schetst een erg mooi beeld van de bekrompenheid van de Amerikaanse samenleving van de jaren 50. In een wereld waarin alles aan het ideaalbeeld van de massa moet voldoen, blijkt dat de politieke correctheid een verstikkende sluier is voor andersdenkenden. De overheid treedt op als overbezorgde ouder en veroordeelt alles wat niet past in hun beperkte wereldje. Terwijl het publiek smulde van Lenny’s shows, achtte de overheid de woorden van de komiek ‘schadelijk en obsceen’. Het vrije woord werd alleen geduld als het in het politiek correcte straatje van de staat paste. Humor was bedoeld als verstrooiing en niet als spreekbuis.

Dustin Hoffman speelt ontzettend sterk. De bevlogenheid en het sterke idealistische bewustzijn van Lenny Bruce wordt zeer sterk verbeeld door Hoffman. Het zijn voornamelijk de scènes op de podia en de rechtszaal die het meest indrukwekkend zijn om te zien. Alsof hij niet anders gewend is, zet de acteur een sterk staaltje acteerwerk neer. Op deze momenten ís Hoffman Lenny Bruce.

Ook Perrine zet een mooie rol neer als Lenny’s vriendin. Ze is afwisselend vertederend en tragisch. Als kijker voel je met haar personage mee als ze in tranen naar haar vriend belt om te vragen hoe het met hun zoontje gaat. Zwaar onder invloed van drugs en hevig stotterend roept Honey gevoelens van onmacht en medelijden op. Het is geen geringe prestatie om dergelijke gevoelens op te wekken voor een verslaafde, het is dan ook puik acteerwerk van Perrine. De rest van de cast speelt ook overtuigend.

Het is erg schrijnend om na afloop van de film te concluderen dat de humor die Lenny hanteerde achteraf gezien nogal onschuldig over komt. Fosse heeft een mooie film gemaakt over een man die ten onder ging aan bekrompenheid, maar niet bereid was om zijn idealen te verloochenen. Intussen is iedereen veel erger gewend. De boodschap tot verdraagzaamheid en de manier waarop woorden gebruikt kunnen worden is echter bij lange na niet gedateerd. In onze maatschappij waar politieke correctheid en twijfelachtige normen en waarden door de overheid gedicteerd worden, biedt ‘Lenny’ een mooie kijk op de ware voorstander van vrijheid van meningsuiting en verdraagzaamheid.

Frank v.d. Ven

Waardering: 3.5

Bioscooprelease: 28 augustus 1975