Les vacances de Monsieur Hulot (1953)

Regie: Jacques Tati | 83 minuten | komedie | Acteurs: Nathalie Pascaud, Micheline Rolla, Raymond Carl, Lucien Frégis, Jacques Tati

Ooit met een lichte dip de bioscoop ingelopen maar toen de lichten uitgingen en de eerste beelden op het doek werden geprojecteerd maakte dat uitzichtloos gevoel onmiddellijk plaats voor een geruststellende blijmoedigheid? ‘Les vacances de Monsieur Hulot’ is zo een film die dat kan en trouwens alle andere films van Jacques Tati. Tati’s alter ego monsieur Hulot kan gemakshalve beschreven worden als de inspiratiebron voor en de Franse tegenhanger van de Britse Mister Bean.  Beide zijn stuntelige zwijgzame Einzelgängers die nergens echt op hun plek lijken en het hun zelf en hun omgeving vrij moeilijk kunnen maken. Verschil is dat Hulot een stuk goedmoediger is terwijl Bean een veel meer egocentrische donkere kant heeft, tenminste in de televisieserie, maar beide personages laten zich, naast de visuele humor, kenmerken door een vleug existentialisme. Tussen de slapstick door bespeuren we ook een peilloze treurigheid en zinloosheid, waar beide personages zich toch dapper doorheen slaan. Vooral het vervelende mannetje Bean wekt op die manier toch nog sympathie of bewondering op voor zijn vindingrijkheid. Rowan Atkinson en de mensen achter ‘Mr. Bean’ hebben goed naar de films van Tati gekeken, in veel opzichten is de beeldtaal van deze Britse tv-serie hetzelfde, maar Tati’s speelfilms weten op velerlei niveaus te prikkelen. Op zich is een bepaalde mate van snobisme bij Tati fans en critici niet ongewoon, maar ook zonder teveel psychologisch en filosofisch gegraaf is het duidelijk dat zijn films meer zijn dan alleen een opsomming van grappige scènes die het risico lopen na al die jaren gedateerd en flauw te worden.

In ‘Les vacances de Monsieur Hulot’, draait het niet alleen om Hulot maar om alle gasten in een Franse badplaats die we gedurende hun verblijf van dag tot dag en van ’s ochtends tot ’s avonds volgen. Tussen deze samenloop van jaren vijftig burgerlijke rust en orde laat Tati zijn personage Monsieur Hulot los. Hulot doet met een rammelende knalpot van twee decennia eerder zijn lawaaierige intrede en ontregelt al snel de dagelijkse gang van zaken. Hij doet zijn best om mee te doen en geaccepteerd te worden, maar nog afgezien van zijn klungelige gedrag kunnen we aan zijn hele houding en bewegingen al zien dat Hulot in strijd is met zijn omgeving. Steeds lijkt Hulot met zijn lange lichaam een vreemde hoek te maken met de grond, de muren, de mensen en allerlei objecten. Alsof we twee verschillende beelden met elkaar proberen te combineren, maar de verhoudingen kloppen niet.

In één scène tracht Hulot tevergeefs twee schilderijen recht te hangen, maar elke keer wanneer er eentje goed hangt stoot hij de andere weer scheef. Hulot laat zich goed vergelijken met zo een scheef hangend schilderij: een verstorende aanwezigheid die zich niet laat negeren. En juist door het steeds weer goed te willen doen, doet hij het alleen maar weer verkeerd. Zoals in de scène waarin Hulot een overstekende vrouw voorrang probeert te geven, maar pas wanneer ze weer van schrik naar het trottoir is terug gesprongen, parkeert Hulot alsnog de auto hardhandig voor haar neus om haar dan gedienstig te gebaren over te steken.

Zoals gezegd, in de Hulot films draait het niet alleen om Hulot, maar ook om al die andere mensen en hun ongemakkelijkheden, maniertjes, pleziertjes en frustraties. Tati heeft een scherp oog voor mensen maar is nimmer bekritiserend of bestraffend. Het is alsof Tati zich meelevend realiseert dat de moderne wereld een merkwaardige plek is waarin iedereen met moeite tracht zich staande te houden. Opvallende rol is weggelegd voor kleine kinderen die Tati liefdevol in beeld brengt, zoals de scène waarin we geduldig een jongetje volgen die net twee ijsjes heeft gekocht en nu onderweg is naar zijn vriendje. Bij de deur wordt het even moeilijk als hij met het ijsje in zijn hand de deurhendel moet draaien, maar gelukkig het bolletje blijft op de hoorn en het ijsje bereikt uiteindelijk het andere jongetje, die op zijn beurt een hotelmedewerker aan het observeren is. En van de twee kinderen verplaatst het onderwerp zich nu naar dit nieuwe personage met nieuwe besognes.  Met een zomerse loomheid vertelt Tati zo het verhaal van een vakantie in de jaren vijftig: onschuldig en een tikkeltje gevaarlijk, tenminste als Hulot in de buurt is. Let op de scène waarin op een afstand een tennissend stel wordt getoond en vervolgens dicht op de camera de auto van Hulot dreigend het beeld in komt. Van Hulot zien we alleen zijn hand aan het stuur en dan een harde knal van zijn uitlaat. Het is gedaan met het vredige spelletje, vooruitlopend op “ace beest” Björn Borg mept Hulot zijn tegenspelers in één slag van het veld.

Daarbij is ‘Les vacances de Monsieur Hulot’ vooral ook een sterk stilistische film, weliswaar nog niet zo ver ontwikkeld als in zijn latere films, maar Tati weet op briljante wijze het zwart/witte beeld met zijn nadruk op contrast en lijnen optimaal te benutten. Juist hier is Tati geniaal en bewijst waarom een film als ‘Les vacances de Monsieur Hulot’ met zijn briljante introductie een zomer dip met gemak kan doen laten verdwijnen.

De film opent met een totaalshot van schuin boven van een station en drie treinsporen. We zien een groep mensen uit het trappenhuis op het middelste perron verschijnen, ze vermoeden dat ze op het verkeerde perron staan en haasten zich weer de trap af naar het volgende perron. Veel sneller dan mogelijk is (want dit is een ander groepje acteurs) zien we ze weer naar boven komen op het voorste perron. Maar dan lijkt de trein toch op een ander spoor binnen te komen, weer naar beneden, op het achterste spoor verschijnen ze dan al snel (wederom een derde groep acteurs) om uiteindelijk de trein binnen te zien komen op het middelste spoor. Let hierbij op het hagelwitte perron dat het grootste deel van het beeld domineert en dan de diep zwarte trein die het beeld binnenrijdt. Dit is hoe mooi cinema kan zijn. Tot slot, ga op zoek naar de Hulot in uzelf.

Alberto Ciaccio

Waardering: 5

DVD- en blu-ray-release: 25 februari 2014 (‘Jacques Tati – De complete collectie’).