Liberté – Korkoro (2009)

Regie: Tony Gatlif | 111 minuten | drama | Acteurs: Marc Lavoine, Marie-Josée Croze, James Thiérrée, Mathias Laliberté, Carlo Brandt, Rufus, Arben Bajraktaraj, George Babluani, Ilir Selmoski, Kevyn Diana, Bojana Panic, Raya Bielenberg, Thomas Baumgartner, Francisc ‘Csangalo’ Mezei, Tincuta-Anita Mezei, Calin-Alin Mezei, Lena Goman, Gabriel Goman, Frunza Goman, Narcissa Stanescu, Jacques Sotty, Josiane Carle, Raphaël Simonet, Bernard Villanueva, Jade Teyssier

Regisseur Tony Gatlif heeft al een groot aantal films met zigeuners (Roma) als onderwerp op zijn naam staan. Als je denkt nu toch wel alles te hebben gezien en dus ‘Liberté’ maar eens over te slaan, dan bega je een vergissing. Gatlif heeft alweer een pareltje gemaakt en belicht de tragiek van het zigeunerbestaan vanuit een bij velen totaal onbekende invalshoek. Zigeuners zijn door de eeuwen heen gediscrimineerd en verjaagd en zijn in de recente geschiedenis tijdens de Tweede Wereldoorlog ook door de Nazi’s gruwelijk vervolgd. De Holocaust trof niet alleen de Joden, maar ook de zigeuners. Zij werden in grote aantallen gearresteerd en gedeporteerd naar concentratiekampen, enkele honderdduizenden kwamen om.

In een indrukwekkende openingsscène wordt daarbij het prikkeldraad van een concentratiekamp in beeld gebracht waarbij het draad trilt als van de gitaarmuziek die je op dat moment hoort. Het verhaal speelt zich af in 1943. Een zigeunerfamilie trekt traditiegetrouw rond door Noord-Frankrijk. Onderweg stuiten zij op de kleine jongen Claude (Mathias Laliberté), die uit het weeshuis is ontsnapt en die zich bij hen aan wil sluiten. Omdat hij een ‘gadjo’ is (geen zigeuner), wijzen zij hem eerst af maar besluiten later hem toch in hun midden op te nemen. Hij raakt bevriend met Taloche (een sterke vertolking van James Thiérrée). De groep strijkt neer in een dorpje, waar zij elk jaar een aantal maanden verblijven om met seizoenswerk wat geld te verdienen. Zij zijn bang voor de politie omdat zij onder de nieuwe wetgeving van de Nazi’s niet meer vrij rond mogen zwerven, zij moeten een vaste verblijfsplaats hebben. Voor verdere verplaatsingen is een vergunning nodig. Geen vergunning in hun stempelboekje betekent het risico van arrestatie. Toch denken zij (en zo redeneren zij hun angsten weg) dat het allemaal niet zo’n vaart zal lopen. Als hun voorouders in een oorlog betrokken raakten, trokken die zich immers gewoon terug in het bos en wachtten ze daar de ontwikkelingen af.

De tijden zijn echter anders, een deel van de bevolking sympathiseert met de bezetters of is bang betrokken te raken bij problemen. Gatlif neemt in de ontwikkeling van het verhaal duidelijk stelling en beklemtoont de rol van collaborateurs en soms gewillige overheidsdienaren die aanschurken tegen of ronduit samenwerken met de Duitse bezetters. Er is in het dorp voor de zigeuners dus niet veel werk te doen, maar zij proberen zich met een door de eeuwen gevormde levensinstelling inventief door de tegenslagen heen te worstelen. Toch zijn er ook bewoners die zich tegen de interneringsmaatregelen verzetten. De burgemeester, tevens veearts, Théodore Rosier (Marc Lavoine) wil hen vast onderdak verlenen en de onderwijzeres Juffrouw Lundi (Marie-Josée Croze) wil de zigeunerkinderen in haar schoolklas opnemen waardoor zij bescherming genieten. Juffrouw Lundi is tevens gemeenteambtenares die valse papieren maakt. Zij zien het onrecht en het dreigende levensgevaar. De krachten van de collaborerende Pierre Pentecôte (Carlo Brandt) zijn echter sterk, de zigeuners kunnen zich niet meer vrijelijk bewegen. De dramatische ontwikkelingen volgen elkaar dan in hoog tempo op en zijn vrijwel onafwendbaar.

Is het dan somberheid troef in deze film en een reden om de film niet te gaan zien? Geenszins, het gegeven van de Holocaust en de harde cijfers zouden dat misschien kunnen zijn alsook de soms perfide rol van gezagsgetrouwe overheidsdienaren en hun secondanten. Regisseur Gatlif laat hier terecht een kritische toon ten opzichte van de recente geschiedenis in Frankrijk horen. Deze lieden werken op allerlei wijzen toegewijd mee aan maatregelen om de zigeuners als ‘ontaarde en gedegenereerde mensen’ op te pakken. Gatlif is er ondanks de zware thematiek in geslaagd de film een draaglijke lichtheid mee te geven, mede door de sterke soundtrack, de – soms melancholieke – levensvreugde van de zigeuners en de duidelijke boodschap van gewetensvol verzet die in de film is verpakt. Het spel van de acteurs is overtuigend en zoals in alle films van Gatlif speelt levendige zigeunermuziek een belangrijke ondersteunende factor. De verhaallijn is klein gehouden, maar is door magnifiek camerawerk een historisch verantwoord document humain in fraaie beeldtaal.

Rob Veerman

Waardering: 4

Bioscooprelease: 9 september 2010
DVD-release: 16 oktober 2012