Lore (2012)

Regie: Cate Shortland | 108 minuten | drama, thriller, oorlog | Acteurs: Saskia Rosendahl, Kai-Peter Malina, Nele Trebs, André Frid, Mika Seidel, Nick Holaschke, Ursina Lardi, Hans-Jochen Wagner, Sven Pippig, Philip Wiegratz, Katrin Pollitt, Hendrik Arnst, Claudia Geisler

In het nieuwe millennium is er een reeks films verschenen over het naziverleden en de Tweede Wereldoorlog waarin de Duitsers nu eens niet simpelweg als de rotzakken worden neergezet. Al decennia lang zijn Duitsers in oorlogsfilms alleen als “Schweinhund” of “verdammt noch mal” mompelende soldaten te zien geweest of als psychopathische kampbeulen in bijvoorbeeld ‘Sophie’s Choice’ (1982) en ‘Schindler’s List’ (1993). Waarvan de laatste waarschijnlijk de eerste grote film geweest is waarin een “goede” Duitser (Oskar Schindler) centraal stond. De film was een Hollywood productie van Steven Spielberg, maar desondanks of misschien juist daarom toch controversieel, want om zakenman Schindler nu zomaar als held af te beelden was volgens sommigen wat kort door de bocht.

Sinds tien jaar echter zien we een gestage stroom producties van soms ook Duitse hand, die de naziperiode vanuit Duits perspectief vertellen. ‘Der Untergang’ (2004) ging over de laatste dagen van Adolf Hitler en consorten in de Führerbunker. In deze film is Hitler de eerste paar minuten van de film als een vriendelijke baas te zien die zijn administratieve personeel komt begroeten. De rest van de film giert en tiert Hitler als vanouds, maar op enkele ogenblikken zien we hem ook als een kwetsbaar wrak. Dat Hitler ook een menselijke kant had kon er bij sommigen blijkbaar niet in, immers elke vorm, hoe klein ook van empathie voor het monster zou wel eens een vorm van vergoelijking kunnen zijn van zijn daden. De Amerikaanse productie ‘Valkyrie’ (2008) van Bryan Singer over de mislukte aanslag op het leven van Hitler kreeg in het ook felle kritieken te verduren vanwege de te heldhaftige en onschuldige weergave van Claus von Stauffenberg, gespeeld door Tom Cruise. Andere voorbeelden zijn ‘Ein Frau in Berlin’ (2008) over het lot van Berlijnse vrouwen na de invasie van de Russen en de ‘The Reader’ (2008) over een vrouwelijke kampmedewerker (Kate Winslet) die na de oorlog zich lichamelijk bekommert om een scholier die er jaren later achterkomt dat ze fout was. Tegen die tijd leeft de kijker al mee met het personage van Winslet.

En nu verschijnt er ‘Lore’ (2012), een film die ons wil doen bekommeren om het lot van de familie van een hoge SS officier. De SS officier en zijn vrouw, die aan het eind van de oorlog in handen van de geallieerden vallen, hebben hun kinderen kort daarvoor ondergebracht op een boerderij. De boer heeft echter weinig zin om vijf SS kinderen, waaronder een baby, te voeden en stuurt ze weg. Wat volgt is een barre tocht dwars door een verslagen Duitsland dat hongerig alsook geestelijk ontregeld is.

Lore leert langzaam accepteren dat er voor de haar aangeleerde SS arrogantie geen ruimte meer is. Het nazisprookje maakt plaats voor de barre realiteit; het sprookje was in werkelijkheid een nachtmerrie waarvoor het Duitse volk nu de prijs moet betalen. De film doet hier nog een schepje bovenop door Lore en haar broertjes en zus te laten redden van arrestatie door Amerikaanse soldaten, door de hulp van ene Thomas die zich bij de Amerikanen legitimeert als Joodse overlevende van Auschwitz. Thomas verklaart dat hij de broer is van de kinderen en blijkt gaandeweg een handige ritselaar die de zorg voor het vijftal opzicht neemt. Dat Lore Thomas toch als een “vuile Jood” blijft bestempelen heeft met de invloed van haar ouders en haar kinderlijke naïviteit te maken waar wij als kijker wel doorheen kunnen prikken. Daarbij toont Lore zich een ware heldin door haar doorzettingsvermogen om haar resterende familieleden veilig bij hun grootmoeder “omi” te krijgen.

Uiteindelijk krijgt de spanningsboog die wordt opgeroepen door deze bij vlagen twijfelachtige survivaltocht de overhand ten koste van de meer ethische overpeinzingen. Als kijker leven we vanzelfsprekend mee met een groepje kinderen die zielsalleen, zonder eten (en melk voor de baby) honderden kilometers door bossen en akkers moeten struinen in een land dat compleet ontregeld is.

Terwijl het verhaal zelf door regisseuse Kate Shortland vrij droog en met weinig woorden wordt verteld, zijn de beelden en montage daarentegen zeer zintuigelijk. Shortland zit telkens dicht op de huid van haar acteurs waardoor bewegingen (zoals die van een wandeling) vrij hevig overkomen, dit resulteert expres in veel onscherpe en drukke nerveuze beelden, maar ook in prachtige sfeervolle en kleurrijke shots van de kinderen in de natuur.

Soms roept Shortland dit soort beelden wel wat te nadrukkelijk op, bijvoorbeeld wanneer zij aan het begin van de film de kinderen nog zorgeloos laat spelen in de weide en bossen rondom de boerderij. De intentie is de kijker iets te laten proeven van wat Duitse bejaarden met een Hitlerjugend achtergrond zouden bestempelen als nostalgie. De blonde kindertjes spelen in volkomen Arische onschuld, begeleid door padvinderachtige lofzangen op een idyllische nazistaat, in de wei in de winterzon. De zon overstraalt het beeld rijkelijk met als resultaat een sterk diffuus beeld met veel diafragma vlekken: kortom het klassieke filmische recept voor nostalgie.

Shortland blijft consistent in deze stijl doorfilmen waarbij de kijker in het beeld en het gevoel gezogen moet worden. Shortland wil de kijker contact laten maken met het lichamelijke; ze wil je de blote voeten vol blaren in de smerige modderige aarde laten erleben. Dat levert zoals gezegd veel mooie plaatjes op maar het verhaal wordt daardoor niet noodzakelijk beter verteld of sterker. De plot van Lore’s catharsis is natuurlijk vrij voorspelbaar en ook begrijpelijk: we hebben hier niet met een doorgewinterde nazi te maken, maar met een kind dat het grootste gedeelte van haar leven is volgestopt met leugens. Dat Lore hulp krijgt van iemand (Thomas) die ze heeft geleerd te haten en dat dit persoon er meedogenloos alles aan doet zelf te overleven, kan als spraakmakend detail worden bestempeld. Een detail echter die door een wending in het plot weer wordt ontkracht, waardoor de angel helaas uit de film is.

Dat ‘Lore’ toch tot het einde toe blijven boeien kunnen we vooral op conto van de fantastische cast schrijven. Saskia Rosendahl (Lore) en haar medespelers en niet te vergeten baby Peter, weten ons mee te slepen in hun odyssee door een verscheurd en gedesillusioneerd Duitsland waar geen ruimte meer is voor kinderlijke of enige andere vorm van onschuld. Als kijker kunnen we niets anders dan om de kinderen geven en daarin ligt voornamelijk de kracht van ‘Lore’.

Alberto Ciaccio

Waardering: 4

Bioscooprelease: 7 maart 2013
DVD-release: 5 september 2013