Lost Cities of the Ancients (2006)

Regie: Mark Everest, Aidan Laverty, Martin Wilson | 150 minuten | documentaire, geschiedenis

Stel je voor dat de Verenigde Staten, toch al decennialang het machtigste imperium ter wereld, binnen afzienbare tijd zouden veranderen in een tandeloos ontwikkelingsland. Of dat bruisende metropolen als New York of Parijs veranderen in levenloze ruïnes. Dergelijke rampen lijken moeilijk voorstelbaar, maar hebben zich in de oudheid meer dan eens voorgedaan. ‘Lost Cities of the Ancients’ probeert te achterhalen hoe een aantal machtige steden en beschavingen spoorloos konden verdwijnen, om pas duizenden jaren later weer door archeologen ontdekt te worden.

De eerste aflevering richt zich op de verdwenen stad Piramesse (Huis van Ramses), het monumentale levenswerk van de legendarische Egyptische farao Ramses II. Archeologen schatten dat Piramesse bijna 300.000 inwoners telde en een toonbeeld van menselijke bedrijvigheid was. Paardenbitten, dierentoiletten, strijdwagenonderdelen en wapens suggereren dat in Piramesse een behoorlijk legergarnizoen was gestationeerd, niet onlogisch als je bedenkt dat de stad het prestigieuze levenswerk van een van de machtigste farao’s uit de Egyptische geschiedenis was. Aardewerk en potscherven wijzen ook op de aanwezigheid van een omvangrijke schare ambachtslieden. Het deel van de stad waar de bestuurlijke elite woonde, was geoutilleerd met tempels, weelderige woonhuizen en monumenten die de glorie van de farao verbeeldden. Toch verdween dit epicentrum van culturele, economische en politieke bedrijvigheid 150 jaar na de dood van Ramses II vrijwel geheel van de aardbodem. De stad gold dan ook lange tijd als de heilige graal van de archeologie: iedere egyptoloog hoopte eeuwige roem te verwerven door als eerste het legendarische bolwerk uit de Egyptische geschriften uit zijn zanderige graftombe te bevrijden. De eerste die dacht dat hij op de legendarische stad was gestuit, was de Franse egyptoloog Pierre Montet. Hij legde tussen 1921 en 1951 in Tanis verschillende monumenten en gebouwen bloot die overduidelijk uit de tijd van Ramses II stamden. Toch riep de locatie meer vragen dan antwoorden op. In de antieke geschriften stond immers duidelijk beschreven dat Piramesse aan de weelderige oevers van de Nijl lag. Maar tijdens de regeerperiode van Ramses II stroomde de Nijl helemaal niet langs Tanis. Maar een rivier is geen statisch object. Latere opgravingen wezen uit dat de stadsruïnes van Ramses’ hoofdstad zich bevinden onder de huidige plaats Qantir. Toen de Pelusische Nijlarm hier droogviel, verplaatsten de Egyptenaren hun stad naar Tanis.

In de tweede aflevering reizen we af naar een heel ander werelddeel, namelijk de Peruaanse hooglanden in Zuid-Amerika. Een antieke beschaving, die ontstond voor de machtsgreep van de Inca’s, bouwde in de Vallei van Lambayeque een imponerende reeks piramidale bouwwerken. Door erosie hebben de gebouwen tegenwoordig de vorm van natuurlijke heuvels aangenomen, maar eens vormden ze machtscentra met een belangrijke rituele functie. Het Zuid-Amerikaanse volksgeloof veronderstelt dat de goden hoog in de bergen zetelen, wat ook meteen de oorspronkelijke functie van de piramides verraadt. De heersers bewoonden de bovenverdiepingen om hun goddelijke status te bevestigen, terwijl de nabijheid van de goden bescherming moest bieden tegen verwoestende natuurrampen. Toen deze strategie geen verweer bleek te bieden tegen zware Los Niños, en later ook niet tegen de oprukkende Spanjaarden, werden de gebouwen in brand gestoken en elders herbouwd. Toen er maar geen eind kwam aan de rampspoed, zochten de bouwers massaal hun toevlucht tot mensenoffers. Deze donkere episode uit de antieke Zuid-Amerikaanse geschiedenis wordt in de documentaire zonder opsmuk uit de doeken gedaan. Het slachtoffer werd eerst gedrogeerd (om verzet de kop in te drukken) en vervolgens, terwijl hij of zij nog volledig bij bewustzijn was, onthoofd. Om het ritueel helemaal af te maken, werd ook het hart nog uit het lichaam verwijderd. Ook deze mensenoffers konden de vrije val van de Zuid- en Midden-Amerikaanse precolombiaanse samenlevingen echter niet stoppen.

De slotaflevering beschrijft de opkomst en ondergang van de Hettieten, een machtig volk dat gedurende een groot deel van het tweede millennium voor Christus heerste over het oosten van Turkije, noordwestelijk Syrië, Mesopotamië en Babylon. De Hettieten waren geduchte concurrenten van de oude Egyptenaren en meesters in het bouwen van vestingwerken. De hoofdstad Hattusa was bijvoorbeeld een onneembaar bastion, versterkt met ondoordringbare stadsmuren, fortificaties en ondergrondse gangen die wemelden van de soldaten. De Hettieten hielden het een kleine duizend jaar uit, maar bezweken uiteindelijk aan interne verdeeldheid en de opkomst van binnenvallende bergstammen uit het noorden. Het deel over de Hettieten is soms wat onevenwichtig. Ze worden vooral afgeschilderd als oorlogszuchtige fanatiekelingen die leden aan een chronische vorm van paranoia. De geopolitieke achtergronden (de ligging van hun leefgebied) die de oorzaak vormden voor dit gedrag of de culturele prestaties van de Hettieten komen amper aan bod.

Over het algemeen is ‘Lost Cities of the Ancients’ boeiend kijkvoer voor mensen die van geschiedenis houden. Geen gortdroge, feitelijke opsommingen, maar een opbouw die wel iets weg heeft van een detective. Aan het begin van elke aflevering wordt een mysterie gepresenteerd. In de loop van de film wordt dit raadsel beetje bij beetje ontrafeld. Minpunt is wel dat de achtergronden en verbanden niet altijd goed uit de verf komen, mede doordat er veel informatie in vijftig minuten moet worden gepropt. De reeks maakt in ieder geval een ding duidelijk: aan elke beschaving, hoe imposant die ook mag zijn, komt eens een eind.

Frank Heinen

Waardering: 3