Manufactured Landscapes (2006)
Regie: Jennifer Baichwal | 90 minuten | documentaire | Acteur: Edward Burtynsky
‘Manufactured Landscapes’ is een documentaire over het werk van de bekende Canadese fotograaf Edward Burtynsky. Burtynsky’s foto’s van industriële landschappen zijn opgenomen in de collecties van de vijftien grootste musea ter wereld. De film vindt zijn schoonheid vooral in de lelijkheid van het landschap. De reden voor het maken van de film is vooral de vernietiging die Burtynsky op zijn reizen door de wereld heeft aangetroffen. De beelden die hij en regisseur Jennifer Baichwall laten zien zijn uitzonderlijk van kleur en compositie. De lelijkheid die getoond wordt, is – hoe tegenstrijdig dit ook klinkt – tegelijkertijd zo mooi dat je bijna de destructie die hij laat zien niet realiseert.
De film opent met een minutenlange opname in de productiehal van een werkelijk enorme Chinese fabriek. De camera gaat langzaam naar links en minutenlang passeren er lange productielijnen waar zwijgend aan de lopende band producten in elkaar worden gezet. Het geeft een gevoel van onmetelijkheid. Iedereen is gekleed in dezelfde kleur. Hoe overweldigend en bijna onbegrijpelijk groot is het productieproces in China als we hier slechts getuigen zijn van één fabriek?
De film bevat weinig commentaren. Dat is ook niet nodig. De beelden van enorme bergen industrieel afval vereisen nauwelijks toelichting. Een dergelijke aanpak en beeldkracht was ook te vinden in de documentaire ‘Our Daily Bread’. Niettemin zou op sommige momenten meer toelichting hebben gekund. De beelden wisselen soms van land, scheepssloperijen in Bangladesh worden afgewisseld met opnamen uit andere landen. Het zwaartepunt van de opnamen ligt echter in China.
Burtynsky doet zelf geen politiek getinte uitspraken. Hij houdt zich – terecht – ook ver van een veroordeling van China. Het industriële afval dat wij produceren wordt in enorme containers naar China verscheept. Daar wordt het gerecycled en bereikt ons deels weer in de vorm van nieuwe producten. De vervuiling blijft achter. De onthutsende beelden confronteren ons met de gevolgen van ons eigen consumptiemodel.
Burtynsky laat niet onvermeld dat de levensstandaard van de gemiddelde Chinees sterk is gestegen. Voorheen was er vaak bittere armoe, de optredende destructie is, zo geven de Chinezen toe, de soms pittige prijs van de ‘vooruitgang’. De nadelen van deze vooruitgang zijn in deze fase onvermijdelijk. Een indringend voorbeeld dat hij toont is een stadje dat geheel leeft van de zogeheten e-waste. Daar worden hele computers en beeldschermen letterlijk uit elkaar gehaald en de diverse onderdelen en metalen gesmolten. Zware milieuverontreiniging en vergiftigd grondwater is het gevolg, drinkwater moet worden aangevoerd in flessen.
Anders dan in documentaires als ‘An Inconvenient Truth’ en ‘The 11th Hour’ wordt in ‘Manufactured Landscapes’ vermeden dat je als toeschouwer murw wordt gebeukt met tabellen, statistieken en continue doemuitspraken van deskundigen. ‘Manufacured Landscapes’ is in die zin doordringender en overtuigender dan die documentaires waarin vooral de spreker een hoofdrol opeist. In overstapjes naar de lokale Chinezen geven deze in alle openheid hun commentaar en onderkennen zij de vervuilingen en de gevolgen daarvan. Zij wijzen ook op de bittere armoede die zij voorheen kenden. Burtynsky levert spaarzaam commentaar en laat de beelden van vooral zijn foto’s voor zich spreken. Die zeggen veel meer dan de achterliggende tabellen. Als er vanuit details wordt uitgezoomd naar de totale foto zijn de indrukken nog vele malen groter. Hoe verpletterend kunnen de opnamen van enorme steengroeven en mijnuitgravingen zijn?
Dat ook in China grote tegenstellingen tussen arm en rijk bestaan zien we mooi in beeld gebracht bij een makelaar die een rondleiding geeft in haar enorme huis. De luxe daar staat in schril contrast met de vele beelden die we zien van de oude wijken die gesloopt worden. Deze moeten wijken voor luxe flats die niet meer te bekostigen zijn voor de eerdere wijkbewoners. De gehele sociale structuur van de oude wijk is verdwenen. Een prachtige scène met een oud dametje uit de oude volksbuurt toont haar vervreemding, zij is geheel ontheemd in het trappenhuis van een in aanbouw zijnd appartementencomplex.
De op het grote witte doek weergegeven foto’s van Burtynsky zijn hemeltergend mooi, het op die foto’s in- en uitzoomen geeft een extra dimensie. Toch zijn deze panoramafoto’s vol met details en blijft de menselijke maat volledig overeind. Als toeschouwer krijg je tegenstrijdige gevoelens bij deze prachtige foto’s van vervuilde landschappen, die echter ook indringend en confronterend zijn. Van esthetische schoonheid!
Rob Veerman
Waardering: 4
Bioscooprelease: 11 oktober 2007