Memento mori (2005/2012)
Regie: Saskia Vredeveld | 15 minuten | korte film
De composities die fotograaf Roger Ballen vastlegt zijn op zijn zachtst gezegd ongebruikelijk en vervreemdend. Hoofden, armen of benen op plekken waar je ze niet verwacht, ongemakkelijke houdingen; de modellen die Ballen gebruikt moeten zich voor de foto in allerlei bochten wringen. Het zijn veelal Zuid-Afrikanen – blank en zwart – die deel uitmaken van de onderbuik van de samenleving. Ballen werd in 1950 geboren in New York, maar verhuisde aan het begin van de jaren zeventig al naar Zuid-Afrika, waar hij vrijwel al zijn werk maakte. Nadat documentairemaker Saskia Vredeveld de biografie ‘Selfportrait’ (2002) over Ballen maakte, gebruikte ze zijn werk drie jaar later als inspiratiebron voor de vijftien minuten durende compilatie ‘Memento Mori’ (2005). Het camerawerk werd gedaan door Melle van Essen; Ballen zelf heeft een credit als ‘creative consultant’.
‘Memento Mori’ is een reeks confronterende, uiterst sobere zwart-witportretten van Zuid-Afrikanen die leven in de marge. In feite kijken we een kwartier lang naar levende foto’s, want bewegen doen de ‘modellen’ nauwelijks en ook de kadrering is statisch. Alles draait, net als in de wereld van Roger Ballen, om de compositie. Het decor is, net als de opvallende vierkante kaders, nogal beklemmend; een verlaten, grimmig ogende gevangenis. Kale wanden en vloeren. Afgeleefde koppen en veelal onooglijke lichamen, slechts bedekt met wat lappen stof. De symboliek druipt er van af: de wereld van de mens is beperkt en hij raakt steeds meer verstrikt/gevangen in zijn eigen geest. Het is knap hoe Vredeveld Ballens werk weet te vertalen en te interpreteren. ‘Memento Mori’ is een confronterende, beklemmende visuele ervaring. De donkere kant van de menselijke geest die Vredeveld laat zien en de absurdistische composities doen ongemakkelijk en naargeestig aan. Bizar en fascinerend tegelijk.
Patricia Smagge
‘Memento mori’ verschijnt dinsdag 7 april 2014 op DVD (‘The Asylum – The World of Roger Ballen’).