Microcosmos – Le peuple de l’herbe (1996)

Regie: Claude Nuridsany, Marie Pérennou | 75 minuten | documentaire

Insecten, de meeste mensen hebben er een hekel aan. Ze kriebelen, steken of zoemen irritant om je oren. Iedereen die insecten maar lastposten vindt, zou ‘Microcosmos – La peuple de l’ herbe’ (‘Microcosmos, het volk van het gras’, 1996) eens moeten bekijken. De Franse natuurfilmers Claude Nuridsany en Marie Perennou wilden de insectenwereld eens van hun meest interessante – en intieme – kant laten zien en spendeerden drie jaar aan het creëren van de meest gedetailleerde microscopische camera. Hun inspanningen betalen zich uit, want ‘Microcosmos’ is een uitzonderlijke film, die het insectenrijk toont zoals ze nog nooit in beeld is verschenen. Een documentaire die niet zozeer uitleg geeft over de wezens in de wereld onder onze voeten, maar volgens het principe ‘show, don’t tell’ de beelden voor zich laat spreken. Het resultaat is een fascinerende film waarin insecten letterlijk op de huid worden gezeten tijdens hun alledaagse bezigheden.

Nuridsany en Perennou doen het voorkomen alsof ze de insecten in een afgelegen Frans weiland een dag lang, van zonsopgang tot zonsondergang, hebben gevolgd. In werkelijkheid zijn ze jaren met het project bezig geweest en hebben ze de meeste fragmenten in scène gezet en verschillende ‘acteurs’ gebruikt, maar dat mag de pret niet drukken. Net als mensen beginnen ook insecten hun dag met ontwaken, in dit geval betekent dat veelal ook tot leven komen, de veilige cocon verlaten en de wijde wereld intrekken. Vervolgens krijgen we de insecten te zien tijdens de verschillende ‘dagtaken’ die ze hebben. Processierupsen ‘marchanderen’, al dan niet in rechte lijn. Ritsen is daarbij vaak onvermijdelijk. Een lieveheersbeestje heeft de grootst mogelijke moeite om een ander te passeren op een tak. Mieren zijn hard aan het werk om de mierenhoop op volle sterkte te krijgen en bijen vliegen van bloem naar bloem om nectar te halen. Komisch is het gestuntel van een mestkever, die ijverig probeert zijn ‘buit’ een heuveltje op te rollen maar telkens weer van voren af aan moet beginnen. Indrukwekkend is de spin die zich meedogenloos op haar prooi werpt. En wat te denken van de regenbui die het leven in en rond het weiland danig in de war schopt; voor de insecten komen de druppels aan als meteorieten. Ook de slotscène, waarin een we langpootmug ‘geboren’ zien worden, is een hoogtepunt.

Dat de beelden veelal in scène zijn gezet, doet niets af aan de schoonheid ervan. Zelfs mensen die een grote afkeer hebben van insecten, zullen onder de indruk zijn. Van dichtbij is pas goed te zien hoe wonderlijk en weelderig deze diertjes eigenlijk zijn: de bizarre tred van rupsen en duizendpoten bijvoorbeeld, of het klungelige gefladder van een lieveheersbeestje, dat eruit ziet alsof hij helemaal niet gemaakt is om te vliegen. Lang niet alle insecten kun je direct benoemen. Pas in de aftiteling worden alle ‘acteurs’ bij naam genoemd. Waar de meeste natuurdocumentaires vergezeld worden door begeleidend commentaar, blijft het gesproken woord in ‘Microcosmos’ beperkt tot twee korte zinnen aan het begin van de film. Laat de beelden maar voor zich spreken. Aan de ene kant is dat verfrissend – je kunt je zo ook niet ergeren aan de alwetende verteller die zijn mond maar niet kan houden. Maar nadelen heeft deze aanpak ook: zodra je een insect in actie ziet, borrelen de vragen bij je op. Welk insect is dit, wat is hij aan het doen, waarom doet hij dat? Op vragen krijg je veelal geen antwoord, of het moet uiteindelijk uit de beelden spreken. Het gemis aan commentaar wordt gedeeltelijk gecompenseerd door een schitterende soundtrack, die behalve (klassieke) muziek ook de nodige toepasselijke sound effects bevat.

Naast de gebrekkige informatievoorziening is er nog een aspect dat ‘Microcosmos’ een beetje tegenwerkt: er is niet echt een rode draad te vinden in deze documentaire. De beelden lijken willekeurig aaneen geplakt te zijn, waardoor een vertelstructuur en dus een spanningsboog ontbreekt. De film weet dan ook niet de gehele 75 minuten de aandacht voldoende vast te houden. Daarvoor moet je meer kunnen bieden dan schitterende en unieke beelden van veelal kunstig uitgedoste insecten. Liefhebbers van natuurdocumentaires zullen smullen van deze schitterend geschoten plaatjes, maar de neutrale filmliefhebber heeft meer nodig om hem over de streep te trekken. Conclusie: mooi gemaakte natuurfilm over een vaak ondergewaardeerde maar fascinerende ‘familie’ van ons dierenrijk, die jammer genoeg de nodige structuur mist. ’n Goede film, die nóg beter had kunnen zijn.

Patricia Smagge

Waardering: 3

Bioscooprelease: 13 februari 1997