Monkeys Revealed – Monkey Planet (2014)

Regie: Giles Badger, Gavin Boyland, Rosie Thomas | 150 minuten | documentaire

Hoewel in vroegere, pre-darwinistische tijden hoon en spot je deel waren als je durfde te beweren dat mensen en apen zeer nauw aan elkaar verwant zijn en nog steeds een kleine minderheid dit wetenschappelijke feit ontkent, weten we inmiddels wel dat we deel uitmaken van een bijzondere dierenfamilie: de primaten. Alleen een blik op het gedrag en het uiterlijk van met name mensapen is voor de goede verstaander al voldoende om de intieme verwantschap tussen ons en hen te onderkennen. De combinatie van een gesofisticeerd brein, een praktische inborst en een groot aanpassingsvermogen heeft primaten in staat gesteld om een groot deel van de aarde te veroveren en een bestaan op te bouwen in een breed scala aan uiterst diverse leefomgevingen. Van India tot Madagaskar en van Borneo tot Peru, zeker in de tropen komen apen in alle kleuren, soorten en maten voor. In ‘Monkeys Revealed’ reist bioloog George McGavin de hele wereld af om ons de diversiteit van de primatenfamilie te tonen en bijzondere staaltjes apengedrag voor het voetlicht te brengen.

Hoewel er al heel wat documentaires over apen en mensapen zijn gemaakt, hebben maar weinig van die films de reikwijdte van het door de BBC geproduceerde ‘Monkeys Revealed’. Natuurlijk komen ook de bekendere soorten zoals chimpansees, gorilla’s en orang-oetans middels prachtige en soms ontroerende beelden uitgebreid aan bod. Maar de documentaire zoomt ook in op beduidend minder vaak gefilmde of grotendeels onbekende soorten zoals de prachtige mandril en het mysterieuze vingerdier. Deze laatste soort is een spookachtige verschijning die exclusief voorkomt op Madagaskar en volledig aangepast is aan een nachtelijk bestaan. Zijn naam dankt het dier, dat met zijn eekhoornachtige staart, marterachtige gezicht, borstelige vacht en vleermuisachtige oren niet echt een typisch primatenuiterlijk heeft, aan een extreem lange vinger, een hulpmiddel dat wordt gebruikt om vette keverlarven uit gaten in holle boomstammen te peuteren.

‘Monkeys Revealed’ legt vooral de nadruk op het gedrag van diverse apensoorten en bewijst dat vindingrijkheid de belangrijkste sleutel tot het succes van deze diergroep is. Dat toont onder meer de orang-oetan Siswe. Net als veel van haar soortgenoten is de zachtaardige mensaap een weeskind geworden door de destructie van de Indonesische regenwouden, een ecologisch drama dat zich in een ongelooflijk rap tempo voltrekt. Door het contact met mensen heeft de orang-oetan zich typisch menselijke gedragingen toegeëigend. Denk bijvoorbeeld aan kanovaren of het wassen van het lichaam met zeep. Hoe pienter Siswe is, toont de orang-oetan in een experiment waarbij het productieteam een smakelijke tros bananen heeft verstopt in een afgesloten hut. Zolang Siswe in de gaten heeft dat ze door mensen wordt bekeken, veinst ze desinteresse. Maar als het camerateam zich klaar begint te maken om in te pakken, pakt de orang-oetan de sleutel en opent de mensaap het hutje met speels gemak. Ook de beelden van een groep resusmakaken op strooptocht zijn fascinerend om te zien. Als een horde volleerde inbrekers zetten de apen een appartement op stelten en plunderen ze een complete koelkast. Dat mensen niet de enige primaten zijn met een duistere kant, wordt duidelijk als presentator McGavin terugdenkt aan zijn waarnemingen van op rode franjeapen jagende chimpansees: “Nadat ze een franjeaap te pakken hadden gekregen, scheurden de chimpansees hun prooi letterlijk aan stukken. Het alfamannetje rukte het hart uit de borst van zijn slachtoffer en at het op. Desondanks kun je niet ontkennen dat wij mensen als soort nog veel ergere gruwelijkheden begaan, en lang niet altijd alleen omdat we honger hebben of ons leven op het spel staat.”

‘Monkeys Revealed’ is een fraai portret van onze naaste verwanten, een documentaire die fraaie en veelzijdige beelden combineert met actuele wetenschappelijke inzichten. Een aanrader voor de liefhebbers van goede natuurdocumentaires.

Frank Heinen

‘Monkeys Revealed’ verschijnt vrijdag 8 augustus 2014 op DVD en blu-ray.