Mountain Gorilla – BBC Earth: Mountain Gorilla (2010)
Regie: Jonny Keeling | 177 minuten | documentaire | Originele stemmencast: Patrick Stewart
De berggorilla; waarschijnlijk een van de meest tot de verbeelding sprekende en populairste dieren ter wereld. Maar dat is niet altijd zo geweest. Toen de gorilla voor het eerst in de literatuur opdook, werd hij omschreven als een woest, gevaarlijk en vrouwenverslindend wezen. Paul du Chaillu, die in de negentiende eeuw verslag uitbracht over zijn reizen door West-Afrika, schreef bijvoorbeeld: “De gorilla doet me denken aan een of ander satanisch droomwezen dat half mens en half beest is.” Hij omschreef volwassen mannetjes als wezens die met een klap van hun benige klauwen de ingewanden van een jager uit zijn lichaam konden trekken, zijn schedel konden verbrijzelen of met speels gemak het borstbeen van een mens konden kraken. Deze sterke verhalen waren waarschijnlijk gebaseerd op het gedrag van grote zilverrruggen, die bij het geringste spoor van onraad hun groep inderdaad te allen tijde fel zullen verdedigen. Wetenschappelijk onderzoek heeft in de loop der jaren gelukkig bijgedragen aan de constructie van een positiever en waarheidsgetrouwer profiel van de gorilla.
Helaas is de illustere mensaap in het wild inmiddels teruggedrongen tot een beperkt aantal enclaves in Oeganda, Rwanda en de Democratische Republiek Congo. Dubbele pech, want deze landen zijn de afgelopen decennia nou niet bepaald toonbeelden van politieke en sociaaleconomische stabiliteit geweest. Oeganda zuchtte jarenlang onder bloedige burgeroorlogen en het moorddadige regime van de megalomane dictator Idi Amin, terwijl Rwanda nog steeds de diepe littekens draagt van de genocidale slachtpartij die de Hutu’s aanrichtten onder de Tutsi-bevolking. De Democratische Republiek Congo blijft een kruitvat, waar etnische burgertwisten en politiek geweld anno 2011 nog aan de orde van de dag zijn. Je zou echter verwachten dat de dichte nevelwouden van het Virungagebergte een veilig toevluchtsoord zijn voor de laatste resterende berggorilla’s. Deels klopt dit ook, maar het probleem is dat met name Rwanda en de Democratische Republiek Congo tot de dichtstbevolkte landen van Afrika behoren. De laatste veilige havens voor de berggorilla zijn omzoomd door levendige haarden van menselijke activiteit. En in de meeste gevallen gaat het om arme, vaak zelfs ontheemde mensen die van een dollar per dag rond moeten komen. En hoewel het natuurlijk fout en illegaal is, kun je het deze mensen eigenlijk nauwelijks kwalijk nemen dat ze in de wouden met jachtstrikken jagen op antilopen, herten of buffels om zo toch een eiwitrijke maaltijd bij elkaar te scharrelen. Maar de strikken vormen ook een dodelijke bedreiging voor de gorilla’s. De primaten kunnen gemakkelijk stikken in de draden, vallen of een ledemaat kwijtraken. Ook de westerse mens is echter deels verantwoordelijk voor de precaire situatie waarin een deel van de berggorilla’s verkeert. De gewapende conflicten, die regelmatig in het grensgebied van Democratische Republiek Congo en Rwanda uitbreken, worden bijvoorbeeld deels met illegale handel in coltan en bloeddiamanten gefinancierd. Coltan is in het Westen een gewild erts dat onder meer verwerkt wordt in mobiele telefoons, pc’s en laptops.
Juist omdat de berggorilla zo zeldzaam is, worden de dieren op de voet gevolgd door parkwachters, onderzoekers en dierenartsen. Toeristen mogen pas een groep bezoeken als de experts beoordeeld hebben of de apen niet verstoord raken door de aanwezigheid van mensen die ze niet kennen. Voor het maken van ‘Mountain Gorilla’ kregen de camerateams van de BBC exclusieve toegang tot een wereld die voor de meeste mensen verborgen blijft. De documentaire volgt het wel en wee van een aantal gorillafamilies, verspreid over het Virungagebergte en het Oegandese Bwindi Impenetrable Forest. En dat levert boeiende televisie op. Hoewel gorilla’s al vaker het middelpunt zijn geweest van mooie natuurfilms, is ‘Mountain Gorilla’ in veel opzichten uniek in zijn soort. Je zit niet gewoon naar een paar kauwende mensapen, maar naar echte individuen te kijken, dieren die je hart beroeren en je met hun lotgevallen doen meeleven. De strijd om de heerschappij tussen de oude zilverrug Titus en zijn zoon Rano, de nieuwe troonpretendent, heeft bijvoorbeeld veel weg van een authentiek Shakespeariaans koningsdrama. Als de oude, dappere Titus uiteindelijk het onderspit delft tegen zijn fittere en jongere opponent krijg je als rechtgeaarde dierenliefhebber toch wel een brok in de keel. Want hoewel gorilla’s door de bank genomen goedaardige reuzen zijn, kan de strijd tussen rivaliserende kandidaten voor het leiderschap over een troep heftig en nietsontziend zijn. Daarnaast biedt ‘Mountain Gorilla’ de toeschouwer ook een kijkje in de keuken van het beschermingswerk. Het is bewonderenswaardig hoeveel tijd en energie de medewerkers van het in 1967 door Dian Fossey gestichte Karisoke Research Center in het onderzoeken en beschermen van de kostbare mensapen steken.
‘Mountain Gorilla’ is geen doorsnee natuurdocumentaire, maar een ware traktatie. Het is een driedelige reeks die je echt tracht mee te slepen in de wereld van de geheimzinnige berggorilla, een film die erop gericht is om een emotionele klik tussen kijker en mensaap tot stand te brengen. En in de meeste gevallen zal deze opzet ook wel slagen. Zeker nadat je eenmaal een diepe blik in de schitterende, doordringende ogen van de berggorilla hebt geworpen. Want in het geval van de berggorilla zijn de ogen echt de spiegel van de ziel. Een absolute aanrader die voldoet aan de hoge kwaliteitsnorm die we van BBC-producties gewend zijn!
Frank Heinen