Murder by Death (1976)

Regie: Robert Moore | 94 minuten | komedie, misdaad, thriller | Acteurs: Eileen Brennan, Truman Capote, James Coco, Peter Falk, Alec Guinness, Elsa Lanchester, David Niven, Peter Sellers, Maggie Smith, Nancy Walker, Estelle Winwood, James Cromwell, Richard Narita

De meeste filmregisseurs nemen zichzelf en hun werk veel te serieus. Om daar wat tegengas aan te geven ontstonden er halverwege de jaren zestig de eerste parodiefilms. Onder aanvoering van regisseur Mel Brooks, die met ‘Blazing Saddles’ en ‘Young Frankenstein’ (beiden uit 1974) grote successen boekte, groeide de zogenaamde spoof uit tot een volwaardig filmgenre. Een genre dat steeds meer aan populariteit won. Acteur Leslie Nielsen bouwde dankzij filmreeksen als ‘Airplane’ en ‘The Naked Gun’ zelfs zijn hele Hollywood-carrière op met filmparodieën! Ook in de 21e eeuw is de spoof nog altijd springlevend. De ‘Scary Movie’-reeks van de gebroeders Zucker en Aaron Seltzer en Jason Friedberg met hun eindeloze serie parodieën – waaronder ‘Date Movie’ (2006) en ‘Epic Movie’ (2007) – halen echter bij lange na niet het niveau van hun tegenhangers uit de jaren zeventig en tachtig. Een van de meest geslaagde spooffilms is ‘Murder by Death’ uit 1976, waarin de talloze detectiveboeken en -films op de hak worden genomen.

Het verhaaltje van de film is in feite heel simpel. De excentrieke miljonair Lionel Twain (Truman Capote – de échte) heeft de vijf beste detectives ter wereld – of althans die met de grootste ego’s – uitgenodigd voor een moorddiner in zijn gigantische mysterieuze landhuis in de heuvels net buiten San Francisco. Alle vijf gaan ze op de uitnodiging in en samen met een sidekick verschijnen ze ten tonele. Sidney Wang (Peter Sellers) heeft zijn geadopteerde zoon Willie (Richard Narita) meegenomen. Dick Charleston (David Niven) komt met zijn vrouw Dora (Maggie Smith). De hardboiled detective Sam Diamond (Peter Falk) heeft zijn secretaresse c.q. maîtresse Tess (Eileen Brennan) aan zijn zijde. De eigenzinnige en Bourgondische Belgische speurneus Milo Perrier (James Coco) brengt zijn chauffeur en toy-boy Marcel (James Cromwell) mee en Jessie Marbles (Elsa Lanchester) arriveert met haar stokoude verpleegster Miss Withers (Estelle Winwood), die inmiddels zo krakkemikkig is dat ze moet worden rondgereden in een rolstoel. Twain laat zich maar sporadisch zien dus zijn de gasten aangewezen op de lugubere blinde butler Jamesir Bensonmum (Alec Guinness) en de mysterieuze doofstomme keukenhulp Yetta (Nancy Walker). Om klokslag middernacht zal er iemand worden vermoord. Aan de detectives de taak uit te vinden wie de moordenaar is. Het is in ieder geval iemand die tijdens het diner met hen aan tafel zit! Voor degene die de moord weet op te lossen ligt er een miljoen dollar klaar…

Tijdens zijn carrière als (scenario-) schrijver heeft Neil Simon heel wat grappige toneelstukken en filmscripts afgeleverd. Zijn bekendste werk is ongetwijfeld ‘The Odd Couple’ (1966), met het gouden duo Jack Lemmon en Walter Matthau in de hoofdrollen. Bij die film rol je werkelijk over de grond van het lachen. De grappen in ‘Murder by Death’ zijn iets subtieler, maar zeker niet minder hilarisch. Het script zelf stelt eigenlijk maar weinig voor; in principe wordt zoals het een parodie betaamt elk cliché uit het genre uit de kast gehaald. De geheimzinnige, puissant rijke opdrachtgever met zijn spookachtige landhuis in de middle of nowhere, de macabere butler, de morbide schilderijen aan de muur, de donder en bliksem, noem het maar op. Als ‘Murder by Death’, overigens geregisseerd door Robert Moore, uitsluitend een opsomming van clichés was dan zou de film weinig verheffend zijn. Maar deze spoof biedt véél meer. Ten eerste is het altijd leuk om te raden wie de moord gepleegd heeft (wees gewaarschuwd: ook de oplossing van de mysteries barst van de clichés en onverwachte plottwists). De grote kracht ligt echter in de fantastische, zorgvuldig uitgewerkte personages. Voor wie veel klassieke detectives heeft gelezen en gezien zal deze film een feest der herkenning zijn. Als klap op de vuurpijl worden de rollen ook nog eens gespeeld door een arsenaal aan legendarische acteurs, die duidelijk ontzettend veel lol hadden tijdens de opnamen.

Elke detective is een parodie op een bekend fictief personage uit de wereld van de film en de literatuur, dus is het al een feestje op zich om aanwijzingen te vinden die verwijzen naar het karakter waar ze op gebaseerd zijn. Sellers is een persiflage op Charlie Chan (uit de boeken van Earl Derr Biggers), compleet met Oosterse outfit, wijze fortune cookie-uitspraken en geadopteerde zoon. Dick en Dora Charleston zijn zonder twijfel gebaseerd op Nick en Nora Charles uit de door Dashiell Hammond geschreven reeks ‘The Thin Man’. Zij representeren de Britse upper class op hun geheel eigen onderkoelde en snobistische manier die we gewend zijn van Niven en Smith. Eveneens uit de koker van Hammond komt Sam Diamond, geweldig vertolkt door Peter Falk, die een imponerende imitatie geeft van Humphrey Bogart in ‘The Maltese Falcon’ (1941). Hij deed het zo goed dat zijn personage zelfs de hoofdrol kreeg in een vervolgfilm, ‘The Cheap Detective’ (1977). James Coco is een overduidelijke parodie op Agatha Christies detective Hercule Poirot en Lanchesters Jessie Marbles vormt een komische verwijzing naar Miss Marple (eveneens bedacht door Christie). De show wordt echter absoluut gestolen door Alec Guinness, die de blinde butler met de onuitsprekelijke, fantastische naam Jamesir Bensonmum op briljante wijze gestalte geeft. De scène waarin hij de doofstomme kokkin wil gaan uitleggen hoe het diner geserveerd moet gaan worden is een absoluut hoogtepunt in de film.

‘Murder by Death’ is een van de meest vermakelijke filmparodieën die er ooit zijn gemaakt. Het verhaal op zich is net als bij veel van zijn genregenoten niet het sterkste onderdeel van de film, maar de uitzonderlijk goed geparodieerde detectives zijn absoluut niet te versmaden. Bovendien worden ze gespeeld door een cast om ú tegen te zeggen. Met Peter Falk, Peter Sellers en Alec Guinness als grootste trekpleisters. Falk was nog nooit zó grappig, Sellers bewijst nog maar weer eens waarom hij de koning van de komedie werd (en door velen nog altijd wordt) genoemd en Guinness toont opnieuw zijn unieke veelzijdigheid. ‘Murder by Death’ is een verademing vergeleken bij de vele flauwe spoofs die de laatste jaren als paddenstoelen uit de grond schieten. Een zeer bijzondere kijkervaring!

Patricia Smagge