Napoleon Dynamite (2004)

Regie: Jared Hess | 82 minuten | komedie | Acteurs: Jon Heder, Jon Gries, Aaron Ruell, Efren Ramirez, Diedrich Bader, Tina Majorino, Sandy Martin, Haylie Duff, Trevor Snarr, Shondrella Avery

Napoleon Dynamite is wat je noemt de exemplarische pispaal van Preston High. De brildragende nietsnut is echter zo tragisch zichzelf dat de samenleving compleet aan hem voorbij lijkt te gaan, zelfs het greintje sympathie dat hij nog van medelijdende medemensen zou kunnen ontvangen. Was een film als ‘Gummo’ een portret van volledig gedesoriënteerde randgroepjongeren – ‘Beavis and Butt-head’ in het echt – ‘Napoleon Dynamite’ is veel meer een klassieke nerd-komedie, met de typische pestkoppen uit het baseballteam, de hooghartige cheerleaders, de zieligerds die het met ons kijkers moeten doen en een afgrijselijke jaren-tachtigsfeer om het statusbewustzijn er nog even in te wrijven. Uiteindelijk wint het goede; films zijn er tenslotte om de realiteit een beetje draaglijker te maken.

Het duurt wel even voor ‘Napoleon Dynamite’ zich boven de clichés weet uit te tillen. Verantwoordelijk daarvoor is Jon Heder, wiens Napoleon gaandeweg de film steeds geloofwaardiger wordt. Allereerst omdat hij zijn uitdrukkingsloosheid zo lang blijft volhouden, maar ook omdat zijn hele houding zo allesomvattend tragikomisch is: Napoleon is een ongelukkige jongen en kan en wil daar niets aan doen; de passiviteit die daaruit voorvloeit wordt door Heder uitstekend verbeeld, met de bekende ‘deadpan-humor’ die op ons ironische Europeanen slap overkomt, maar in het licht van de Amerikaanse ‘rise-and-shine-cultuur’ toch wel weer leuk is. Een essentiële bijrol is er voor Jon Gries als uncle Rico, die als zelfverklaarde macho de natuurlijke vijand van Napoleon is; de overige acteurs moeten zich behelpen met een voor dit soort films passend typetje.

Het gevaar dreigt dat de figuur Napoleon wordt gevraagd zich in een sequel te prostitueren; dat valt sterk af te raden gezien de verbondenheid van zijn karakter met typische pubersituaties en die worden in ‘Napoleon Dynamite’ allemaal opgebruikt – overigens met subtiliteit en dat houdt de film overeind, want Napoleon zou een karikatuur zijn geworden. Zo focussen de makers zich vooral op de wereldvreemdheid van Napoleon en niet op zijn uitglijers en is het slot zo absurdistisch dat je er vrede mee kan hebben; daardoor is ‘Napoleon Dynamite’ een aardige aanvulling op de uitgemolken highschool-komedies van enkele jaren terug, waaronder ‘Road Trip’ met Tom Green. Het succes van ‘Napoleon Dynamite’ in de States (MTV-awards) houdt wellicht verband met de populariteit van Green aldaar. Ook Napoleon is namelijk nerd uit overtuiging en dat valt erg goed in het inmiddels ‘nerdgekke’ Amerika; in de oude wereld zullen ze hem met een pilsje op misschien ook wel kunnen waarderen.

Jan-Kees Verschuure

Waardering: 3