Nightwatching (2007)
Regie: Peter Greenaway | 134 minuten | drama | Acteurs: Martin Freeman, Emily Holmes, Michael Teigen, Anna Antonowicz, Eva Birthistle, Christopher Britton, Agata Buzek, Michael Culkin, Harry Ferrier, Jonathan Holmes, Toby Jones, Kacper Kasiecki, Adam Kotz, Adrian Lukis, Maciej Marczewski, Jodhi May, Richard McCabe, Kevin McNulty, Rafal Mohr, Fiona O’Shaughnessy, Krzysztof Pieczynski, Gerard Plunkett, Nathalie Press, Andrzej Seweryn, Jochum ten Haaf, Hugh Thomas, Matthew Walker, Jonathan Young, Maciej Zakoscielny, Robert Zalecki
‘Nightwatching’ is zowel een interpretatie van het schilderij De Nachtwacht als een biografie van Rembrandt op het hoogtepunt van zijn roem. Het is een typische Greenaway geworden, met een toneelmatige aanpak, af en toe theatrale voordrachten, beelden- en verhalenrijkdom, de viering van zinnelijkheid en het schamperen op calvinistische burgermoraal.
De grootsheid van zijn onderwerp leidt Greenaway er zelfs toe in zijn film te suggereren dat het verhaal achter De Nachtwacht en zijn schepper eerder Engels dan Hollands is, want begrippen als wraak en vergelding hebben toch geen plaats in de zelfgenoegzame en bezadigde Republiek der Nederlanden? Daar is het toch van aanpassen of wegwezen?
Schijntolerantie behoorde in de zeventiende eeuw dus ook al tot de rekwisieten van de Hollander, lijkt Greenaway te willen zeggen. Zo anachronistisch navelstaarderig hoeft het nu ook weer niet in een internationale productie, maar de Britse regisseur woont ook al jaren in Nederland, heeft een Nederlandse producent – Kees Kasander – en weet niet alleen wie Pim Fortuyn en Theo van Gogh waren, hij kent ook Rita Verdonk bleek uit zijn inleidende toespraak tijdens de Nederlandse première op het NFF.
‘Nightwatching’ maakt duidelijk dat Greenaway een uitstekend observator is van de Nederlandse cultuur door de eeuwen heen en niet alleen in de vorm van sneren; wat overheerst in de film is zijn liefde voor het clair-obscur van de grootmeester. Het verhaal rond de moord op één van de te portretteren schutters – dat samen met Rembrandt’s liefdesleven de film moet dragen – boeit geen negen kwartier lang, maar wordt met veel bravoure en visuele klasse gebracht. Een belangrijk element daarin is de vertolking van Martin Freeman (‘The Office’), een op het eerste gezicht eerder komisch dan dramatisch onderlegd acteur, maar dat blijkt in de uitbundige wereld van Greenaway geenszins een probleem. Freeman speelt understated genoeg om de autoriteit van de kijker te verdienen en toont zich niettemin een vurige Rembrandt; van zijn vrouwelijke tegenspeelsters in de liefde – achtereenvolgens Saskia, Geertje en Hendrickje – overtuigt vooral Eva Birthistle (‘Ae Fond Kiss’) als de eerste.
De film als geheel is vooral een barok uitgevoerde geschiedenisles, althans: Peter Greenaway’s interpretatie van die geschiedenis. Af en toe theatraal en daardoor enigszins aan de oppervlakte blijvend, maar altijd onderhoudend en een lust voor het oog. Zoals Rembrandt – door Greenaway afgeschilderd als pure ziel in een verdorven Amsterdam – het verwoordt in de film, wanneer hij denkt dat hij blind geworden is: in de duisternis zie je af en toe een sprankje licht als je geluk hebt; dat verklaart tevens het begrip nightwatching. Peter Greenaway wijst de kaaskoppen er graag op dat het meest beroemde werk van Rembrandt te bijzonder is om aan henzelf over te laten.
Jan-Kees Verschuure
Waardering: 3.5
Bioscooprelease: 24 januari 2008