Odd Man Out (1947)

Regie: Carol Reed | 116 minuten | drama, thriller, misdaad | Acteurs: James Mason, Robert Newton, Cyril Cusack, Kathleen Ryan, FJ McCormick, William Hartnell, Fay Compton, Denis O’Dea, WG Fay, Maureen Delaney, Elwyn Brook-Jones, Robert Beatty, Dan O’Herlihy, Kitty Kirwan, Beryl Measor, Roy Irving, Joseph Tomelty, Arthur Hambling, Ann Clery, Maura Milligan, Maureen Cusack, Wilfrid Brambell, Dora Bryan, Eddie Byrne, Harry Hutchinson, Geoffrey Keen, Madam Kirkwood-Hackett, Pat McGrath, Maurice Millard, Noel Purcell, Guy Rolfe    

Regisseur Carol Reed (1906-1976) stond bekend om zijn subtiele aanpak van spannende thrillers. Zijn vroege films zijn een allegaartje van maatschappelijke drama’s (‘Bank Holiday’) tot maffe komedies (‘Climbing High’, beide 1938). Zijn eerste grote film, ‘The Stars Look Down’ (1940) beschreef de opkomst van een idealistische mijnwerkerszoon die een regeringszetel veroverde. Daarna regisseerde hij een van de betere Britse propagandafilms, ‘The Way Ahead’ (1944). Na de oorlog kwam Reed op dreef met een trilogie die een diepere en donkere kant van hem zelf – fatalistisch en vol tragisch ironie – onthulde. ‘Odd Man Out’ (1947) volgt de laatste uren van een vluchtende Ierse nationalist in Belfast. In ‘The Fallen Idol’ (1948) gelooft de zoon van een diplomaat dat de enige man om wie hij iets geeft een moord heeft gepleegd; in ‘The Third Man’ (1949) moet een naïeve Amerikaan inzien dat zijn beste vriend een uitbuiter en een moordenaar is. Voor de laatste twee films schreef Graham Greene het script. ‘The Third Man’ werd onmiddellijk een klassieker. In deze film bereikten Reeds sterke punten – zijn gevoel voor locatie en zijn fijne neus voor het casten en regisseren van acteurs – een hoogtepunt.

‘Odd Man Out’, de film die Reeds internationale doorbraak betekende, is gebaseerd op een roman van F.L. Green, die tevens meeschreef aan het script. James Mason speelt Johnny McQueen, een rebellenleider in het Noord-Ierse Belfast die ‘de organisatie’ representeert. Hoewel de naam IRA nooit genoemd wordt, mag het duidelijk zijn dat naar die organisatie verwezen wordt. McQueen is recentelijk ontsnapt uit de gevangenis en is ondergedoken bij zijn vriendinnetje Kathleen (Kathleen Ryan) en haar grootmoeder. Hoewel hij er nog niet helemaal bij is, kan Johnny het niet laten om zich met politieke acties te bemoeien. Met een aantal vrienden besluit hij een overval te plegen op het plaatselijke postkantoor, om zo de kas van de organisatie wat te spekken. Hoewel zijn vriend Dennis (Robert Beatty) hem aanraadt thuis te blijven, gaat Johnny toch mee. Tijdens de overval krijgt hij echter een black-out en in paniek schiet hij een man doodt. Daarbij raakt hij zelf ook gewond. Voor zijn vrienden is het te gevaarlijk om op hem te blijven wachten, dus gaat hij er alleen vandoor. In de gure, smalle straten van Belfast probeert hij zich schuil te houden voor de politie. Hij raakt echter steeds meer verzwakt, dat hij zich niet langer schuil kan houden. De mensen die hij tegenkomt zijn hem echter niet allemaal even goed gezind. Kathleen is ondertussen vastbesloten om Johnny te redden en gaat naar hem op zoek.

Hoewel Reeds hoogtepunt pas twee jaar later zou volgen (‘The Third Man’), toont hij met ‘Odd Man Out’ al een behoorlijk indrukwekkende dosis vakmanschap. De filmmaker hield ervan om de touwtjes stevig in handen te hebben (voor ‘Odd Man Out’ nam hij bijvoorbeeld ook de productie voor zijn rekening), zodat hij alles naar zijn hand kon zetten. In ‘Odd Man Out’ komt deze drang tot perfectie het best tot uiting in de sfeervolle setting. Het nachtelijk Belfast uit deze film is grimmig, realistisch en beklemmend, waardoor ‘Odd Man Out’ wel wat weg heeft van een expressionistische koortsdroom. Johnny McQueen ontdekt tijdens zijn noodlottige vlucht dat de mensen die hij vertrouwde voor hem geen risico’s willen nemen. Hij gaat van de een naar de ander, maar iedereen heeft wel een smoes om hem hulp te weigeren. Door zijn verwondingen begint Johnny te ijlen en zijn koortsige bespiegelingen bezorgen hem het besef dat hij volkomen alleen staat. De muziek en de schaduwrijke zwartwitbeelden dragen bij aan de morele ambiguïteit van de film. Daarvoor is Reed veel dank verschuldigd aan Robert Krasker, de befaamde cameraman die eerder ‘Brief Encounter’ (1945) schoot voor David Lean en die later een Oscar zou winnen voor ‘The Third Man’. Het is vooral aan zijn werk te danken dat ‘Odd Man Out’ zich in visueel opzicht kan meten met het werk van de legendarische Duitse expressionisten Murnau en Lang.

Waar ‘Odd Man Out’ echter in tekortschiet is het acteerwerk. Niet dat James Mason geen betrouwbare hoofdrolspeler is – in tegendeel! Doorgaans zet deze sublieme en oer-Britse acteur een prestatie van formaat neer. Maar de rol van Johnny McQueen, die anderhalf uur lang als een zombie door Belfast zwalkt, is gewoon niet uitdagend genoeg voor iemand met zijn kwaliteiten. Hij heeft nauwelijks tekst en hoeft in feite alleen maar getergd en gepijnigd rond te dolen. Dat doet hij dan wellicht behoren, maar de rol is simpelweg niet boeiend genoeg. Overigens heeft Mason meer dan eens gezegd dat hij zijn rol in ‘Odd Man Out’ een van de beste uit zijn carrière vond. Vreemd… De bijrolkarakters zijn ook niet allemaal even interessant. Met Kathleen Ryan heeft dat overigens niets te maken; zij speelt haar rol naar behoren en zet bovendien een van de meest sympathieke karakters uit de film neer. Ook Robert Beatty en WG Fay (als de plaatselijke pastoor) valt niets te verwijten. Het gaat echter mis zodra FJ McCormick en Robert Newton zich ermee bemoeien. Hun personages – een zwakzinnige vogelaar en een manische amateurschilder – zijn vervelend en leiden af van de gebeurtenissen (die juist zodra zij in beeld komen naar een hoogtepunt toewerken). Deze groteske figuren hadden best achterwege gelaten mogen worden. Wellicht voelde Reed zich verplicht om de in die tijd razend populaire Newton – een notoire alcoholist die zich op zijn vijftigste dood zou drinken – een rol in zijn film aan te bieden. Volkomen onnodig.

‘Odd Man Out’ legt het duidelijk af tegen Reeds meesterwerk ‘The Third Man’. Desondanks toont de regisseur hier al wat hij in huis heeft (met dank aan de legendarische cameraman Robert Krasker). Het acteerwerk valt enigszins tegen en de karakters zijn niet aansprekend genoeg, maar qua spanningsopbouw, sfeer en oog voor detail zit het met deze doorbraakfilm van Reed wel goed. Van een politieke thriller groeit ‘Odd Man Out’ uit tot een aangrijpende beschouwing over het menselijk bestaan die filmliefhebbers zal blijven fascineren.

Patricia Smagge