On the Way to School – Okul yolunda (2008)

Regie: Ozgür Dogan, Orhan Eskikoy | 81 minuten | drama, documentaire

Deze interessante en aansprekende documentaire geeft een fraai beeld van de pogingen van de jonge, net afgestudeerde leraar Emre Aydin om les te geven aan de basisschool in het Koerdische dorp Sanliurfa. Een korte intro met tekst geeft aan dat er tussen de elf en vijftien miljoen Koerden in Turkije wonen. Hoewel ze zich ertegen verzetten, is het onderwijs verplicht in het Turks.

De inhoud van de documentaire bestaat uit Emre (en zijn leerlingen) te volgen en eenvoudigweg te registreren wat er gebeurt. Het is de oudste en simpelste methode uit het handboek van de documentairemaker en hier doeltreffend ingezet. Makers Ozgür Dogan en Orhan Eskikoy tonen zich scherpe observatoren en nemen de nodige afstand in acht. Er is geen voice-over of een alwetende verteller en de conclusies en meningen dienen door de kijker zelf genomen te worden. En het is wel zo verfrissend om geen drammerige opinies van de makers zelf voorgeschoteld te krijgen.

Het beleid van de Turkse overheid om Turks verplicht te stellen op school is voor de Koerden controversieel, maar vanuit het standpunt van een centrale overheid begrijpelijk. Over nut en noodzaak mag de kijker zelf oordelen. Ook hebben Dogan en Eskikoy ervoor gekozen om Emre niet zelf afzonderlijk aan het woord te laten en hem als verteller in te zetten. Zo blijft ‘On the Way to School’ een registratie en geen interpretatie. Uiteraard moet opgemerkt worden dat het gebruikte materiaal is geselecteerd uit talloze uren filmen en zorgvuldig is gemonteerd. De opinie van de filmmakers klinkt op deze wijze door en er vindt enige manipulatie van de kijker plaats. Desondanks ontstaat er een toegankelijk en vaak sprankelend beeld van Emre’s leven voor een jaar in zuidoost Turkije.

“Hoofdrolspeler” Emre reageert onbevangen op de aanwezigheid van camera’s en hetzelfde geldt na verloop van tijd ook voor de kinderen (een sporadische schuwe blik in de lens daargelaten) Op de eerste dag zien we Emre wat zenuwachtig de tafels herschikken in het eenvoudige klaslokaal met het onvermijdelijke portret van Mustafa Kemal Atatürk, de stichter van het moderne Turkije, onder de Turkse vlag. Tot zijn verbazing komt er echter niemand opdagen en moet hij zijn leerlingen gaan zoeken. Gelukkig komen ze al gauw (de volgende dag? Of duurt het langer?) wel opdraven, in keurige blauwe jasjes. Niet allemaal, maar Emre is er in het begin tevreden mee, dat meer dan de helft van de leerlingen komt opdraven.

Hij gaat bovendien niet één klas lesgeven, maar alle klassen (van klas één tot klas vier – er zijn geen leerlingen in klas vijf). De taalbarrière is groot evenals de culturele en de interactie tussen de leraar uit de in het westen gelegen Denizli (halverwege tussen Izmir en Antalya) en de dorpelingen in Sanliurfa is aanvankelijk minimaal. De makers geven deze drempels op een fraaie manier weer, wat vaak met de nodige humor gepaard gaat. Hoogtepunten zijn de duidelijk stijgende wanhoop van Emre om de namen van zijn leerlingen goed vast te leggen en de scène waarin een ouder op de ouderavond de woorden van de onfortuinlijke leraar heel anders vertaald in het Koerdisch voor twee aanwezige moeders.

Maar vaak zijn scènes zowel humoristisch als tragisch. Emre loopt regelmatig tegen een muur van onbegrip op, omdat de kinderen hem domweg niet verstaan of omdat ze de betekenis van woorden niet begrijpen.   Niet alles is gefilmd in het klaslokaal: ook zien we kinderen thuis hun woordjes oefenen met behulp van plaatjesboeken en in deze scènes komt de grote armoede van de streek naar voren. Elektriciteit is niet vanzelfsprekend, net zo min als stromend water. De inwoners leven voornamelijk van landbouw en hebben niet of nauwelijks de beschikking over goederen buiten de noodzakelijke levensbehoeften. Emre’s contact met de buitenwereld verloopt voornamelijk via telefoongesprekken met zijn moeder (die qua technische verbinding niet altijd vlekkeloos verlopen), waarin hij haar vertelt over zijn frustraties, teleurstellingen en positieve ervaringen.

‘On the Way to School’ is een prachtig voorbeeld van vakkundig documentairewerk, dat de kijker meeneemt op een bijzondere reis vol culturele en taalkundige misverstanden. Een documentaire kortom, die tegelijk hartverwarmend èn leerzaam is.

Hans Geurts