Paper Soldier – Bumazhnyy soldat (2008)
Regie: Alekseij German | 118 minuten | drama, geschiedenis | Acteurs: Chulpan Khamatova, Merab Ninidze, Anastasiya Sheveleva
‘Paper Soldier’ bevindt zich op meer dan één manier in een niemandsland. Om te beginnen commercieel gezien: de marketing van de film was moeilijk en vandaar dat hij via een speciaal programma van het Filmmuseum, getiteld ‘Previously Unreleased’, het publiek moet zien te vinden. Maar ook inhoudelijk houdt de film het midden tussen verschillende krachten en situaties. Het hoofdpersonage heeft bijvoorbeeld last van een innerlijk conflict, wat door zijn vader beschreven wordt als het proberen te verenigen van verschillende, tegenstrijdige orders. Het verstand raadt een bepaalde weg aan, maar het lichaam/de fysieke mens zelf doet wat anders. Dit geldt voor de persoonlijke liefdesrelatie van Daniel, maar ook voor zijn gevoelens over zijn vaderland dat zich ook in een soort limbo bevindt. Economisch gezien is het land in een slechte staat, maar bij verschillenden, vooral bij Daniel, leeft de hoop dat alles beter wordt wanneer ze de eerste man succesvol de ruimte in sturen. Dit wachten op betere tijden, en het gevangen zitten tussen een ongemakkelijk verleden en een onzekere toekomst en de passiviteit en frustratie die hiermee gepaard gaan, worden ook letterlijk verbeeld door het daadwerkelijke, braakliggende niemandsland in Kazachstan waar de lanceringen plaatsvinden en veel van de scènes en dialogen plaatsvinden. Het zorgt voor een heel aparte, bijna poëtische sfeer, versterkt door de prachtige composities in breedbeeld, en surreële elementen als een rondlopende kameel, rondslingerende badkuipen, en wazige personages.
De film kon in eerste instantie niet op een release rekenen in Nederland, vermoedelijk omdat de film moeilijk te promoten is. Het is duidelijk een filmhuisfilm, maar ook binnen dat “genre” is de doelgroep wellicht niet eenvoudig te vinden. De film ligt erg verankerd in een lokale, Russische context, hoewel de gevoelens van hoop, ontreddering en situaties van moeilijke liefdesrelaties universeel zouden moeten zijn. Daarnaast is er niet echt een efficiënte verhaallijn waar op gefocust wordt, maar bewegen vele personages in en uit het beeld met zo hun eigen sores en bespiegelingen en lijkt de film soms meer op een visueel aantrekkelijke filosofieles met allerlei zijsprongetjes dan een doelmatig, verhalend geheel. Toch wordt er continu naar één punt toegewerkt – de lancering van de eerste man, een Rus: Joeri Gagarin, in de ruimte – en zijn de thema’s duidelijk en de gevoelens tastbaar. De film is dus niet te obscuur om een band mee te ontwikkelen.
De Russische identiteit is een belangrijke component van de film en kennis van enige historie zorgt dan ook zeker voor meerwaarde, net zoals bij vele films van Tarkovsky, waar ‘Paper Soldier’ ook in zijn contemplatieve stijl gelijkenissen mee vertoond. De politiek/historische geschiedenis komt aan bod via beeltenissen van- en opmerkingen over Stalin, en cultureel gezien wordt er verwezen naar literatuur, poëzie en het werk van theatertheoreticus Stanislawski. Toch is een verregaande kennis geen vereiste, aangezien de melancholiek en frustratie van de personages voor iedere kijker tastbaar is en de schoonheid van de tableaus die de regisseur de toeschouwer voorschotelt is niet te missen. ‘Paper Soldier’ is een mooie film die door zijn wat non-lineaire structuur en nadruk op thematiek en gevoel uitnodigt tot meerdere kijksessies.”
Bart Rietvink