Pelé Forever – Pelé Eterno (2004)

Regie: Anibal Massaini Neto | 120 minuten | biografie, documentaire, sport

Vraag een willekeurige Nederlander wie de beste voetballer aller tijden was en hij zal Johan Cruyff als antwoord geven. Hoewel Cruyff zeker een van de beste spelers is die de voetbalvelden bewandeld heeft, staat hij wereldwijd gezien in de schaduw van een andere grootheid: de man die ze ‘de zwarte parel’ en ‘de voetbalkoning’ noemen. Edison Arantes do Nascimento, beter bekend als Pelé (van 23 oktober 1940), heeft een indrukwekkender palmares dan Cruyff. Zo won hij driemaal de wereldbeker met Brazilië, in 1958, 1962 en 1970. In de 1375 wedstrijden die hij speelde (hoofdzakelijk voor de Braziliaanse club Santos FC, waar hij maar liefst achttien jaar speelde), scoorde hij 1281 doelpunten: geen enkele andere speler doet hem dat na. Pelé was echter veel meer dan een voetballer: hij was een ster, die in films speelde, muziek maakte en zelfs minister van sport werd in zijn land. In 1999 werd hij bedolven onder de prijzen, onder meer voor sportman van de eeuw (Internationaal Olympisch Comité) en voetballer van de eeuw (FIFA).

Alsof Pelé nog niet genoeg loftuitingen over zich heen heeft gekregen, gaat men in de documentaire ‘Pelé Forever’ (2004) rustig door met het ophemelen van de beste voetballer aller tijden. In feite is het een vrij conventionele biografische film, die begint met een uiteenzetting van Pelé’s jeugd in zijn geboorteplaats Três Corações en in Bauru, de stad waarin hij opgroeide. Zijn talent heeft hij niet van een vreemde, want ook zijn vader Dondinho was profvoetballer. Het talent van de kleine Edison (vernoemd naar uitvinder Thomas Alva Edison) ontwikkelde zich rap. Een beslissend moment in zijn leven was toen hij in 1950 met zijn vader naar een radioverslag luisterde van de WK-finale tussen Brazilië en Uruguay. Toen Brazilië verloor en de jonge Pelé zijn vader zag huilen, stelde hij hem gerust: ‘Maak je geen zorgen. Ooit zal ik hem winnen’. Hij hield zijn woord en bezorgde zijn vaderland maar liefst driemaal de wereldbeker.

‘Pelé Forever’ levert heel wat interessante informatie op. Over hoe Pelé aan zijn bijnaam komt bijvoorbeeld, en hoe hij ervoor verantwoordelijk was dat de oorlog tussen de beide Congo’s voor even gestaakt werd. En dat hij er (mede) voor verantwoordelijk was dat voetbal ook in de Verenigde Staten begon te leven. Altijd al willen weten welk doelpunt hij zelf zijn mooiste vindt? Deze film onthult het. Al die interessante informatie kan echter niet verhullen dat deze documentaire vrij eenzijdig is. Driekwart van de film bestaat namelijk uit doelpunten, doelpunten en nog eens doelpunten. Pelé maakte er bijna 1300 in zijn gehele carrière en daarvan zijn er zowat 300 in de film verwerkt. Sommige goals zijn inderdaad prachtig en verdienen met recht een plekje in deze documentaire, omdat ze hoogtepunten zijn in de geschiedenis van het voetbal. De duizendste van Pelé bijvoorbeeld, die maar niet wilde vallen. Maar veel andere treffers zijn eigenlijk helemaal niet zo bijzonder. Regisseur Anibal Massaini Neto had best wat strenger mogen selecteren, al zijn de klassieke zwart-witopnamen uit de jaren vijftig en zestig erg mooi om te zien.

De film duurt twee uur en zeker anderhalf uur daarvan is gereserveerd voor fragmenten van voetbalwedstrijden, goals, overig archiefmateriaal en begeleidende loftuitingen van voormalige teamgenoten, tegenstanders, trainers en andere bewonderaars (onder wie zelfs regisseur John Huston, met wie Pelé in 1981 ‘Escape to Victory’ maakte). Slechts weinig tijd wordt besteed aan de mens achter de legendarische voetballer. Tussen neus en lippen door wordt verteld dat hij twee keer trouwde en tal van (buitenechtelijke) kinderen heeft, dat hij zich ook heeft ingezet voor het goede doel en dat hij een politieke carrière ambieerde. Voor wie geïnteresseerd is in de mens Pelé is dat te weinig: juist over die kant van zijn leven wil je meer weten. De documentaire blijft op deze manier wel erg aan de oppervlakte. Op het voetbal na wordt nergens diep op ingegaan en dat is jammer. Daarnaast wordt een eenzijdig beeld geschetst: over ‘de zwarte parel’ valt geen onvertogen woord. Sterker nog, Pelé wordt op een voetstuk geplaatst en vergeleken met de groten der aarden. Voor velen is hij een koning, Jezus, God. Een fris tegengeluid had de film heel wat meer diepgang gegeven.

‘Pelé Forever’ is eenzijdig en oppervlakkig. Misschien heeft het te maken met het feit dat de voetbalkoning zelf ook nauw betrokken was bij de productie – hij komt zelf veelvuldig aan het woord – dat er in deze documentaire geen onvertogen woord valt over Pelé, maar filmmaker Anibal Massaini Neto beperkt zich op deze manier wel. De prachtige authentieke sportbeelden, de flitsende montage, fraai digitaal gereconstrueerde goals en de swingende ouderwetse sambasoundtrack spreken dan weer in het voordeel van de film, die voor voetballiefhebbers ongetwijfeld om te smullen zal zijn vanwege de vele prachtige goals. Als portret van een van de grootste sportmensen aller tijden schiet de film danig tekort, als voetbalfilm biedt ‘Pelé Forever’ het neusje van de zalm.

Patricia Smagge