Picknick mit Weismann (1968)
Regie: Jan Svankmajer | 11 minuten | animatie, korte film
‘Ik laat geen objecten bewegen, ik trek het leven dat in hen zit eruit’. Het bizarre kenmerk van de films van Jan Svankmajer, het op zorgvuldige wijze toepassen van surrealistische beelden en het nogal ongemakkelijke effect daarvan, weet de Tsjechische meester met bovenstaande quote het beste zelf te omschrijven. Svankmajer werd in 1934 geboren in Praag en studeerde er aan de Academie voor Schone Kunsten. Het was een roerige tijd in zijn land, met eerst de oorlog en daarna de woelige jaren onder het communistische regime. Svankmajer stortte zich in die jaren op het maken van animatiefilms, in de magische en surrealistische Boheemse cultuur en traditie. Zijn werk vindt zijn oorsprong in de voorwerpen die hij gebruikt en de ideeën die ze uitstralen. Svankmajer presenteert ze in een setting die buiten hun eigen context valt, om zo de vervreemding te benadrukken en een emotionele reactie bij zijn kijkers te ontlokken (in plaats van een rationele).
In 1964 begon Jan Svankmajer met het maken van korte, surrealistische animatiefilms. Een van zijn eerste werken is ‘Picknick mit Weissmann’ (1968), een bizar filmpje van ruim tien minuten waarin we te zien krijgen hoe tal van voorwerpen picknicken. Een maatpak ligt lekker te zonnebaden, een platenspeler speelt deuntjes en wisselt zelf de platen, een schep graaft een groot gat en een fototoestel schiet plaatjes van het geheel. Ondertussen spelen de schaakstukken zelf hun partijtje schaak. Het oogt allemaal wat vreemd maar vredig. Maar is dat het wel? Svankmajer heeft zijn uitsmijter voor het laatst bewaard. Je hoeft je niet af te vragen waarom de regisseur ons deze dingen toont. Het idee is om er in op te gaan, je mee te laten slepen door wat je ziet. Svankmajer krijgt dat effect met verrassend simpele middelen voor elkaar. De animatietechnologie stond in 1968 nog in de kinderschoenen maar met ingenieus gebruik van de technieken die al wel beschikbaar waren (in dit geval met name het tijdrovende stop-motion) en een flinke dosis fantasie kom je een heel eind.
De voorwerpen in ‘Picknick mit Weissmann’ zijn bevrijd uit hun rol als menselijk eigendom en vieren dat met een picknick. Surrealistischer kan het bijna niet. Het filmpje is simpel, leunt sterk op herhaling en is jammer genoeg wel wat voorspelbaar, hoewel het slotakkoord toch zijn doel niet mist. Deze korte film van Svankmajer oogt in eerste instantie simpel, maar vergis je niet: onder de oppervlakte gaan zware levensthema’s als leven, dood en vrijheid schuil. Aan het einde blijf je achter met een vrij pessimistische boodschap door de bittere nasmaak waarmee Svankmajer afsluit. Door zijn overdaad aan herhaling en zijn voorspelbaarheid is dit niet het beste werk van de Tsjechische meester van de animatiefilm, maar door zijn grimmige en bizarre karakter is ‘Picknick mit Weissmann’ zeker een intrigerend werkstuk.
Patricia Smagge