Réalité (2014)
Regie: Quentin Dupieux | 95 minuten | komedie, drama | Acteurs: Alain Chabat, Jonathan Lambert, Élodie Bouchez, Kyla Kenedy, Jon Heder, Eric Wareheim, John Glover, Lola Delon, Matt Battaglia, Susan Diol, Erik Passoja, Jonathan Spencer, Bambadjan Bamba, Michel Hazanavicius, Roxane Mesquida, Brad Greenquist, Patrick Bristow, Sandra Nelson, Axelle Cummings
Film en realiteit. Voor velen gaan de twee moeiteloos samen. “De film was totaal niet realistisch,” klinkt het dan na afloop van een bioscoopbezoek. Het is een kritiek die kant noch wal slaat. In essentie heeft film zeer weinig van doen met onze realiteit. Op metaniveau is film bijvoorbeeld niet meer dan een verzameling stilstaande frames, die door ze in snel tempo achter elkaar te projecteren een illusie van beweging geeft. Ook andere intrinsieke eigenschappen van film prediken dat idee van een illusie.
Montage, vrij gezegd het knippen en plakken van frames, shots of scènes, heeft in de regelmaat als doel de toeschouwer te laten geloven naar een goed lopend verhaal te kijken. Terwijl het wezenlijk een aaneenschakeling van losstaande sequenties is die in niets lijkt op de manier waarop wij zelf de wereld aanschouwen. Montage neemt dus afstand van de menselijke perceptie en werkt meer op het niveau van betekenisgeving. Ook camerabeweging heeft een dergelijk doel. Zo is de snelheid van een dollyshot voor de mens niet altijd fysiek na te bootsen. Maar mentaal gezien begrijpen kijkers wel degelijk wat er gebeurt, halen ze informatie uit een dergelijke ontwikkeling en raken ze emotioneel betrokken bij de meebewegende personages.
Kortom, het zijn allen filmische trucages die doen alsof ze realisme propageren, maar de facto alleen een illusie van die werkelijkheid maken. Het stelt film in staat om de narratieve grenzen te overschrijden. Want juist in overdrijving, parodie of experiment schittert het medium op zijn best (en weet het bovendien meer over de mens te zeggen). Film en de realiteit hebben derhalve minder raakvlakken dan vaak wordt veronderstelt. Dat filmmaker Quentin Dupieux (‘Rubber’, ook bekend als DJ Mr Oizo) zijn nieuwe film ‘Réalité’ heeft genaamd, voorspelt op het eerste gezicht dan ook weinig goeds.
Uit de eerste twee shots blijkt echter direct dat ‘Réalité’ het niet zo nauw neemt met onze perceptie van de werkelijkheid. Het eerste shot toont een meisje, lezend in een auto. In het beeld dat daar op volgt is een man te zien, die met zijn geweer op het punt staat aan te leggen voor een schot. De manier waarop beide zijn gepositioneerd doet lijken alsof de man zijn wapen richt op het meisje. Want zo heeft meer dan honderd jaar filmgeschiedenis ons dat geleerd. Wanneer het schot gelost wordt, blijkt niet het meisje het richtdoel geweest te zijn, maar een scharrelend everzwijn. Het is het begin van een opeenvolging van doldwaze scènes, die op meerdere niveaus een loopje neemt met onze waarneming. Een eenduidige realiteit bestaat niet, zo lijkt ‘Réalité’ te suggereren.
In het kort komt het hier op neer. Cameraman Jason Tantra (Alain Chabat) hoopt als regisseur zijn artistieke doorbraak te forceren. Het kookprogramma waar hij nu voor werkt, blinkt uit in krankzinnigheid. Zo doet presentator Dennis (Jon Heder) zijn werk in een muizenpak, onderwijl een onophoudelijke last hebbende van een imaginaire huiduitslag. Voordat Jason aan zijn film beginnen kan, moet hij eerst de rijke producer Bob Marshall (Jonathan Lambert) overhalen in zijn project te investeren. Na een heerlijk ongeregelde pitch, gaat de excentriekeling overstag. Maar wel onder de voorwaarde dat Jason binnen 48 uur de beste filmschreeuw aller tijden weet te vinden.
Tussentijds lopen er nog enkele andere plotlijnen, zoals dat van Reality (Kyla Kennedy), het meisje uit de openingsscène. Het zijn schijnbaar losstaande sequenties, doordat ze zich op verschillende niveaus afspelen. Zo voltrekt het verhaal van Jason zich af in het gebied dat wij als de realiteit zouden bestempelen. Het wedervaren van Reality maakt op zijn beurt deel uit van een film, binnen de film zelf. Maar na verloop van tijd beginnen de verschillende verhaallijnen vakkundig door elkaar te lopen en lijkt het begrip van realiteit alle grenzen te ontstijgen.
In de kern is het absurdistische en surrealistische ‘Réalité’ een film over film. Het gaat dan niet zozeer om de malheid van de industrie in het algemeen of over de manier waarop er specifiek vanuit Europa naar de Verenigde Staten wordt gekeken. Het gaat er meer om wat film wezenlijk is en hoe wij dat zelf als toeschouwer ervaren. De ontregelende wijze waarop ‘Réalité’ is gestructureerd, bevestigt dat het medium verre van gelijk staat aan de realiteit. Film kan eerder gezien worden als een manifestatie van de allegorische grot van Plato. Want net als de mensen die omwille van hun opsluiting niet kunnen waarnemen wat zich buiten de grot bevindt, is ook ons gezichtsveld beperkt. Onze ervaringen zijn dus gebaseerd op interpretaties van wat er zich daadwerkelijk afspeelt. Fantasie stelt ons, net als bijvoorbeeld dromen, in staat om dat voorstellingsvermogen te concretiseren. Het kijken van film doet precies hetzelfde, zo betoogt ‘Réalité’. Door overdrijving, droom en fantasie krijgen de personages een beter besef van de wereld om hen heen. Maar net als de gevangenen die uit Plato’s grot weten te ontsnappen, hoeft dat geen hemelse openbaring te zijn. Nachtmerries kunnen evenzeer het gevolg zijn.
Dat overkomt ook Jason, die in zijn zoektocht naar de ultieme filmschreeuw langzaam aan zijn haperende realiteitszin ten onder gaat. Niet alleen draait de film die hij wil maken reeds in de bioscopen. Ook komt hij zich zelf herhaaldelijk tegen en maakt hij dezelfde gebeurtenissen meerdere malen mee. Deze mysterieuze spiegelingen verklaren eveneens iets over hoe toeschouwers film kunnen ervaren. Want hoe gaat dat precies in zijn werk, film kijken? In identificatie en betrokkenheid komt de menselijke geest dichtbij de personages. Als toeschouwer geloof je dan dat de avonturen die ze beleven echt zijn. Daardoor worden ze sympathiek en heldhaftig. De kijker kruipt vrij letterlijk in de huid van een personage. Niet fysiek, maar mentaal smelten personage en kijker samen. Het is een soort van Cartesiaans dualisme die film levensecht maakt. Niet alleen voor Jason, maar ook voor onszelf. Film en realiteit. Er is wel degelijk een relatie tussen de twee, maar die realiteit lijkt allerminst op wat wij vaak als werkelijk beschouwen.
Wouter Los
Waardering: 5
Bioscooprelease: 20 augustus 2015