Rebel Without a Cause (1955)

Regie: Nicholas Ray | 111 minuten | drama | Acteurs: James Dean, Natalie Wood, Sal Mineo, Jim Backus, Ann Doran, Corey Allen, William Hopper, Rochelle Hudson, Dennis Hopper, Edward Platt, Steffi Sidney, Marietta Canty, Virginia Brissac, Beverly Long, Ian Wolfe

“Het moet voor het eerst in de geschiedenis van de film zijn geweest dat een 24-jarige jongen, die tot dan toe eigenlijk slechts één serieuze film op zijn naam had staan, de hele boel zo goed als aan het regisseren was.” Dat zei Dennis Hopper tientallen jaren na de release van ‘Rebel Without a Cause’ over James Dean. Om zijn rol van rebel Jim Stark zo goed mogelijk te vervullen had Dean zich enige tijd aangesloten bij een jeugdbende. Het was een ervaring waaruit hij de conclusie trok dat deze jongeren slechts het soort gedrag imiteerden dat ze kenden uit films zoals ‘The Wild One’. Een opmerkelijk staaltje method acting van Dean, die door Hopper – die een bijrolletje vertolkt in ‘Rebel Without a Cause’ – ‘de beste acteur waar ik ooit mee samenwerkte’ wordt genoemd.

Jim Stark is een opstandige tiener die zich telkens weer in de nesten werkt. Samen met z’n ouders verhuist hij keer op keer naar een andere stad om een stabiele plek te vinden. Thuis heeft hij het moeilijk. Aan zijn egoïstische en overheersende moeder en zijn karakterloze, slappe vader heeft hij niets. Jim verwacht meer van z’n vader, maar die is machteloos om voor zichzelf op te komen, laat staan dat hij een voorbeeld kan zijn voor z’n zoon. Als Jim ’s avonds dronken rondhangt op straat wordt hij opgepakt. Op het politiebureau kan hij eindelijk eens z’n hart luchten bij een inspecteur. Deze man begrijpt hem, in tegenstelling tot zijn vader. Ook op school is Jim een eenling. Toch ontwikkelt hij een vriendschap met de jonge Plato. Deze ietwat verwarde jongen kijkt tegen hem op, want hij vindt Jim stoer en geheimzinnig. Plato gaat Jim na verloop van tijd zien als een grote broer en zelfs als vader want z’n ouders zijn constant weg. Dan wordt Jim op school uitgedaagd door Buzz, de leider van de schoolbende. Jim staat z’n mannetje, maar Buzz wil aantonen dat niemand anders dan hij de leider is en daagt Jim nogmaals uit, nu voor een ‘chicken run’, een soort straatrace. Dan is er nog Judy, Buzz’ vriendinnetje en tevens Jims buurmeisje. Ook zij heeft het moeilijk met een autoritaire vader. Jim ziet haar wel zitten, maar dat is niet direct wederzijds. Tijdens de straatrace gaat het mis. Een tragisch ongeluk brengt de jongelingen nog meer in de problemen.

‘Rebel Without a Cause’ was voor zijn tijd erg controversieel en vernieuwend. Wat vooral als shockerend werd ervaren is het feit dat de film voor het eerst toont dat criminele jongeren niet per definitie uit kansarme gezinnen komen. De titel van de film, ‘rebel zonder reden’, verwijst naar een algemener gevoel van opstand onder jongeren van welgestelde gezinnen; deze jongeren werden eigenlijk geacht niets te klagen te hebben. Het is de welvaartsstaat die wordt bekritiseerd door jongeren in de jaren vijftig. Ouders, die geen of weinig aandacht hebben voor hun kinderen. De drie belangrijkste personages hebben problemen met hun ouders. Jim en Judy hebben ouders die hen niet begrijpen en Plato’s ouders hebben hem in feite aan zijn lot overgelaten; hij wordt opgevoed door de huishoudster. Het zou zomaar eens kunnen dat de film zoveel stof deed opwaaien omdat het de ouders van opstandige tieners een spiegel voorhing, en zij het niet beeld dat zij daarin van zichzelf zagen niet zo prettig vonden.

De kracht van de film is dan ook niet zozeer het verhaal, maar de betekenis die het heeft gehad in de (Amerikaanse) maatschappij van de jaren vijftig. Bovendien wordt er door de drie hoofdrolspelers – die overigens alledrie op jonge leeftijd en op tragische wijze aan hun einde kwamen – uitstekend geacteerd. Niet alleen door Dean, die eigenlijk net als in ‘East of Eden’ zichzelf speelt; de gevoelige delinquent, de losgeslagen jongen. Ook Natalie Wood als Judy en vooral Sal Mineo als de labiele en wat neurotische Plato maken indruk. Beiden werden voor hun bijdrage aan de film genomineerd voor een Oscar. Evenals regisseur Nicholas Ray trouwens, die zijn acteurs de vrijheid gaf te improviseren. Dat heeft uitstekend gewerkt, want hoewel ‘Rebel Without a Cause’ wel degelijk in de geest van de tijd gezien moet worden, is het nog altijd zeer de moeite waard dit klassieke staaltje cinema te bekijken.

Patricia Smagge

Waardering: 4

Bioscooprelease: 16 maart 1956
Bioscooprelease: 21 januari 2015 (re-release, gerestaureerde versie, 4K)