Religulous (2008)

Regie: Larry Charles | 101 minuten | documentaire | Met: Bill Maher, Steve Burg, Jose Luis De Jesus Miranda, Andrew Newberg

De lichte, maar ook vermakelijke documentaire ‘Religulous’ is niet eenvoudig te recenseren als jezelf niet grondig godsdienstig bent onderlegd. Bill Maher is een fameuze stand up comedian en gastheer van een tv-programma. Daarnaast is hij schrijver en een bekend scherpe debater. Bill Maher heeft in de USA met zijn tv-programma’s grenzen verlegd met zijn combinatie van open eerlijkheid en soms scherpe politieke stellingname.

In deze documentaire doet hij onderzoek naar de godsdienstbeleving en uitingen van de aanhangers van bekende godsdiensten als het Jodendom, Christendom, Rooms Katholieke Kerk en de Islam. Hij trekt door veel plaatsen in de USA, zoals bekend een uiterst religieus land met veel uiteenlopende geloofsvormen en sekten. Tevens bezoekt hij in Israël heilige plekken zoals de Klaagmuur en diverse moskees en plaatsen als Sodom en Gomorra. Uiteraard wordt het Vaticaan in Rome niet vermeden, evenals Geert Wilders in Nederland (die slechts een kleine bijdrage levert). Daarnaast praat hij met vertegenwoordigers van de Mormonen en de Scientology Kerk.

In zijn tour langs de vertegenwoordigers van de georganiseerde religie gaat hij met hen in gesprek met dezelfde combinatie van scherpzinnigheid, inhoudelijke kennis en gulle humor die hem zo bekend heeft gemaakt. Maher confronteert de geloofsvertegenwoordigers vooral met wat zijn eigen opinie over geloof is en hij gaat met hen in discussie op basis van teksten uit de Bijbel en andere boeken en hij spiegelt hun uitspraken aan andere teksten. Met veel flair en scherpzinnigheid toetst hij daarnaast voortdurend deze teksten en uitspraken aan wetenschappelijke feiten.

De discussie Geloof versus Wetenschap is dus ook een terugkerend onderdeel in de diverse interviews. Onderwerpen die in de Heilige Boeken als feiten worden gepresenteerd, zoals het Scheppingsverhaal, bespreekt hij met gelovigen die dit letterlijk nemen, maar ook met priesters die dit gewoon als een symbolische vertelling zien. Er is een prachtige ontmoeting met een priester voor het Vaticaan, waar de humor van beide zijden overvloedig aanwezig is en waar de vraag of de Hel nu echt bestaat op amusante en lichte wijze wordt behandeld. Een ander heeft onderzoek gedaan naar de vraag tot wie gelovigen zich wenden als zij in nood een schietgebedje doen. Dan blijkt Jezus Christus pas op de zesde plaats te komen als de grote redder tot wie men zich dan wendt.

De discussies met alle geïnterviewden verlopen over het algemeen soepel, soms worden gesprekken echter abrupt beëindigd of wordt hij de ‘zaak’ uitgezet. Bill Maher is zeker geen rabiate tegenstander van het geloof en beschikt zelf over gedegen materiekennis, hij heeft een Joodse vader en een Katholieke moeder en was vroeger kerkgaand.

Gesterkt in de rotsvaste overtuiging van hun geloof schuwen de geïnterviewden zich niet voor stevige geloofsuitspraken. Deze zijn voor Bill Maher veelal aanleiding daar wetenschappelijke argumenten tegenover te zetten. Ook zet hij andere uitspraken uit geloofsboeken hier tegenover. Dat gaat op een uiterst humoristische wijze met sublieme one liners, maar ook met spitsvondige tegenvragen. Deze gesprekken en de discussies zijn bijzonder humoristisch en gelardeerd met heerlijke confrontaties in woord, beeld en geschrift. Als onderdeel van zijn onderzoeken laat hij beelden zien van de showachtige elementen van sommige geloofsbijeenkomsten die regelrecht bij de vermaaksindustrie thuishoren. Met de nodige ironie stelt hij zaken aan de kaak als een geloofsvoorganger zich uiterst luxueus kleedt en dit openlijk financiert vanuit de kerkelijke bijdragen. Amusant zijn de antwoorden die hij van deze en andere voorgangers krijgt. Ook diverse Messiassen komen met hun Boodschap van Verlossing in beeld. Fraaie sfeeropnamen zijn gemaakt in de bekende Speakers Corner in Hyde Park (Londen) waar veel geloofstheorieën van de zeepkist worden verkondigd.

Ondanks het gevoelige onderwerp is de documentaire licht en luchthartig gebleven, met een degelijke en serieuze aanpak en ondertoon. Sommige gelovigen bieden door hun soms toch wel wat ‘sterke’ uitspraken wel veel gelegenheid om hen daarmee met tegenvoorbeelden te confronteren. Soms staan zij (even) met de mond vol tanden, maar even vaak volharden zij.

De film is sterk van opzet en inhoudelijk amusant. Gedurende het eerste uur trekt in hoog tempo een boeiend verhaal, gelardeerd met interessante journaalbeelden en andere discussies voorbij. Na twee derde deel zakt het tempo wat weg en zijn de bijdragen inhoudelijk wat minder. De film heeft een ijzersterke soundtrack met bekende popnummers die beelden en uitspraken sterk ondersteunen en die een sublieme ondersteunende functie heeft.

‘Religulous’ is dus een film waarbij vaak en gul valt te lachen. Soms val je van je stoel bij argumenten die met grote stelligheid worden aangevoerd en die vanuit wetenschappelijk oogpunt bezien onhoudbaar zijn. Hoe dwaas kan iemand soms overkomen in zijn beweringen? Hoe hypocriet kan een geloofsvertegenwoordiger soms zijn als hij beweert de Messias te zijn en tegelijkertijd ook flink zijn zakken vult dan wel net zo makkelijk iets anders te kunnen beweren?

Toch is het absoluut niet slechts een film voor ongelovigen die menen hier de juistheid van hun (on)geloof aangetoond te zien. De neutrale toeschouwer en ook gelovigen zullen zich zeer kunnen vermaken met de beelden en de (valse) argumenten die soms worden aangevoerd. Zij zullen zich in hun geloof bevestigd zien. De film is op geen enkel moment beledigend voor wie dan ook, dus laat u niet weerhouden van een bezoek. Hypocrisie wordt doorgeprikt. Niemand zal door deze film van zijn geloof afvallen, hoogstens van zijn stoel. Flitsend, vermakelijk en informatief!

Rob Veerman

Waardering: 3.5

Bioscooprelease: 11 december 2008