Riphagen (2016)

Regie: Pieter Kuijpers | 130 minuten | oorlog | Acteurs: Jeroen van Koningsbrugge, Anna Raadsveld, Peter Blok, Sigrid ten Napel, Lisa Zweerman, Mark Rietman, Kay Greidanus, Sieger Sloot, Jos Smit, Bob Stoop, Michel Sluysmans, Michel den Hartog, René Kortekaas

De Tweede Wereldoorlog lijkt, in tegenstelling tot de Eerste, sinds de Canadezen Amsterdam binnenreden, een constante bron van inspiratie te zijn geweest. Toch verschijnt er niet al te vaak een WO II-film van Nederlandse makelaardij. Begrijpelijk, daar zo’n tijdsdocument doorgaans het budget van een polderfilm overstijgt, maar zelfs niet-filmliefhebbers zullen ooit van ‘Soldaat van Oranje’ en ‘Zwartboek’ gehoord hebben. Maar waar die epische films over de heldendaden – uitgevoerd door gewone burgers – tijdens de bezetting gaan, daar gooit ‘Riphagen’ van Pieter Kuijpers het over een compleet andere boeg.

Dries Riphagen (gespeeld door Jeroen van Koningsbrugge) is namelijk iemand die we en masse uit ons collectieve geheugen hebben gewist. Riphagen was niet alleen een gewetenloze penoze uit de Amsterdamse onderwereld, hij was daarnaast een collaborateur van de absolute buitencategorie. Hij verraadde, bestal en chanteerde de weerloze Joden die nog niet uit waren weggevoerd naar vernietigingskampen in Oost-Europa. Dit alles in samenwerking met de SS, SD en NSB.

En zo filmt Kuijpers zijn hoofdpersonages graag. Gewetenloos en niet direct te doorgronden voor de bioscoopbezoeker. Dit zagen we al eerder van hem in ‘TBS’, ‘Van God Los’ en ‘Doodslag’. Kuijpers heeft met ‘Riphagen’ echter een fout gemaakt in de casting. Zowel Theo Maassen als Tygo Gernandt wisten in eerder genoemde films hun nare karakters perfect te vertalen naar het witte doek. Niet dat Van Koningsbrugge slecht speelt, dat hij kan acteren heeft hij inmiddels wel bewezen. Maar zijn nieuwbakken imago als SBS-clown vloekt te zwaar met de zwaarte en impact van deze rol. Hij speelt simpelweg niet goed genoeg om de nare smaak van de campingzender weg te spoelen. Het is immers ook niet makkelijk om op zaterdagavond Malle Babbe te zingen met Nick en Simon, om vervolgens op maandag weer in de rol te kruipen van een gewetenloze landverrader.

Ook de casting van Kay Greidanus als politieagent Jan van Liempd is niet heel geslaagd. Van Liempd zit Riphagen gedurende de hele film op de hielen maar het verschil in leeftijd en een gebrek aan dynamiek zorgen er voor dat de rivaliteit tussen de heren nooit echt opbloeit. Terwijl een grimmige wedloop (zoals tussen de Niro en Pacino in ‘Heat’) de film wat extra cachet had kunnen geven.

Een film die voor de rest echt een geesteskind is van zijn regisseur. De grimmige en bedrukte sfeer waarin Kuijpers zich altijd een meester heeft getoond is in ‘Riphagen’ wederom de ster van show. De continue dreiging van escalatie houdt de film spannend, gesterkt door mooie bijrollen van onder andere Peter Blok en Mark Rietman. In tegenstelling tot ‘Zwartboek’ moest Kuijpers het doen met een bescheiden budget. En op dat vlak heeft hij een puike prestatie geleverd, ieder shot ademt jaren veertig.

‘Riphagen’ is een prima film geworden die maar weinig mensen teleurgesteld naar huis zal laten gaan. Toch had zo’n onderbelicht verhaal, vol van intrige en bedrog, wel degelijk hogere ogen kunnen gooien. Het zijn de details die er voor zorgen dat er over dertig jaar waarschijnlijk geen gigantische musical aan ‘Riphagen’ wordt gewijd.

Thomas van den Berg

Waardering: 3.5

Bioscooprelease: 22 september 2016