Rise of the Continents (2013)

Regie: Peter Oxley, Max Goldzweig, Annabel Gillings, Stephen Cooter, Arif Nurmohamed | 200 minuten | documentaire

Hoe kort een mensenleven eigenlijk is, wordt pas echt duidelijk als je een blik werpt op de lange historie van de planeet die wij ons thuis noemen. We zijn soms geneigd om de vorm, locatie, grootte en landschappelijke kenmerken van de hedendaagse continenten voor lief te nemen, maar in een ver verleden zag onze planeet er heel anders uit. De afzonderlijke continenten waren bijvoorbeeld lange tijd verenigd in de enorme landmassa Pangea, een megacontinent dat waarlijk immense afmetingen had. Pangea werd omringd door de al even indrukwekkende superoceaan Panthalassa. Zo’n 250 miljoen jaar geleden begon Pangea echter in stukken te breken, een gebeurtenis die het begin inluidde van het ontstaan van de zeven werelddelen die we vandaag de dag kennen. Een qua tijd langzaam proces, maar wel een dat gepaard ging met onbeschrijfelijk krachtige uitbarstingen van natuurgeweld die de aarde in de loop van miljoenen jaren een heel ander aanzien hebben gegeven.

In ‘Rise of the Continents’ worden de natuurkundige en geologische processen beschreven die hebben geleid tot het ontstaan van de moderne continenten. De documentairereeks neemt in wezen de vorm aan van een speurtocht. Voor de goede verstaander is het landschap op veel plekken namelijk bezaaid met sporen uit het verleden die laten zien hoe de aardgeschiedenis zich heeft voltrokken. Fossielen van de eerste reptielen, kyanietafzettingen (mineralen) in hartje New York, de aan- of afwezigheid van diamanten in bepaalde streken of de vorming van het Groot Artesisch Bekken (een overblijfsel van een prehistorische binnenzee in het kurkdroge Australië en het grootste ondergrondse waterreservoir ter wereld), het zijn allemaal natuurwonderen die laten zien dat voor ons bekende en vertrouwde gebieden er in een ver verleden vaak heel anders uitzagen. Zo is het bijvoorbeeld moeilijk voor te stellen dat de huidige continenten Australië en Antarctica ooit een grote landmassa vormden die bedekt was met vochtige, weelderige en groene wouden. Na de breuk tussen de twee continenten zakte Antarctica uiteindelijk af naar het zuiden om in een barre ijswoestijn te veranderen, terwijl Australië door de verschuiving naar een hogere breedtegraad juist droger en een stuk warmer werd.

Hoewel ‘Rise of the Continents’ duidelijk kiest voor een wetenschappelijke benadering, wordt de documentaire nergens saai. Dat ligt deels aan de fraaie landschapsbeelden en de verschillende dieren en planten die voorbijtrekken gedurende het verhaal over het ontstaan van de continenten, maar ook aan de toegankelijke vertelwijze. Je hoeft dus beslist geen natuurwetenschappelijk wonder te zijn om het verhaal te kunnen volgen en begrijpen. Wat tevens mooi naar voren komt, is dat de aarde ook nu nog steeds volop in beweging is en dat ook de huidige constellatie van de continenten slechts tijdelijk van aard is. Zo zal Afrika in de verre toekomst uit elkaar scheuren, een ontwikkeling die nu al zichtbaar is in de Ethiopische Danakildepressie en delen van de Great Rift Valley. Verder naar het oosten schuift Australië nog steeds verder naar het noorden en nadert het land langzaam maar zeker Indonesië. Het eindresultaat zal pas aanschouwd kunnen worden door vele generaties na ons (als de mens het als soort al zo lang volhoudt), maar in de vorm van aardbevingen en tsunami’s krijgen we zo nu en dan wel wat mee van de veranderingen die zich continu voltrekken onder het aardoppervlak. ‘Rise of the Continents’ is een documentaire die zeer interessant is voor eenieder die belangstelling heeft voor natuurwetenschappelijke onderwerpen in het algemeen en de geologische geschiedenis van de aarde in het bijzonder.

Frank Heinen

‘Rise of the Continents’ verschijnt donderdag 30 januari 2014 op DVD en blu-ray.