Robert Mugabe – What Happened? (2011)
Regie: Simon Bright | 84 minuten | biografie, documentaire, geschiedenis
Schending van de mensenrechten, intimidatie van politieke tegenstanders en het tegen elkaar opzetten van bevolkingsgroepen; Robert Mugabe (1924) toonde zich de afgelopen twintig jaar steeds openlijker een gewetenloze dictator. Wie hem nu bezig ziet, vraagt zich af hoe het ooit zo ver heeft kunnen komen met de man die ooit streed voor een zelfstandig en democratisch Zimbabwe (toen nog Zuid-Rhodesië) en gelijke rechten voor blank en zwart. Ooit was hij de lieveling van westerse leiders; de Britse Queen Elizabeth II heeft hem ooit zelfs verheven in de ridderstand.
Zodra zijn macht tanende was, ontpopte hij zich echter als een despoot eerste klas, die letterlijk over lijken gaat om aan de macht te blijven. In de documentaire ‘Robert Mugabe – What Happened?’ (2011) onderzoekt regisseur Simon Bright waar het is misgegaan met de Zimbabwaanse alleenheerser. Hij stelt daarbij de prangende vraag: waarom zou je een land dat je met zo veel pijn en moeite eigenhandig hebt opgebouwd, met net zo veel toewijding weer vernietigen? Bright pluist de persoonlijkheid van Mugabe zorgvuldig uit. Van zijn prilste jeugd in een zelfs naar Afrikaanse begrippen straatarm katholiek gezin, waarin de vader zoals zo vaak de grote afwezige was. De jonge Mugabe kreeg les op een Jezuïetenschool, waar hij zich ontwikkelde tot een strijder tegen onrecht. Zijn studies brachten hem eind jaren vijftig onder meer naar Ghana, dat zojuist de onafhankelijkheid had uitgeroepen.
Mugabe had veel bewondering voor Kwame Nkrumah, de nieuwbakken president van dat land die de grote voorvechter was geweest van de onafhankelijkheid. Dat kan ik ook, moet hij gedacht hebben. In 1960 keerde hij terug naar Zuid-Rhodesië, waar hij zich onmiddellijk aansloot bij de National Democratic Party (NDP) – later de Zimbabwean African People Union (ZAPU) – van Joshua Nkomo. Niet veel later scheidde Mugabe zich af van Nkomo en vormde de Zimbabwean African National Union (ZANU) op. Omdat ze hetzelfde doel nastreefden – de onafhankelijke staat Zimbabwe en meer rechten voor de zwarte bevolking – zouden de twee kemphanen later een bondgenootschap aangaan. Eerst kregen ze het echter aan de stok met de blanke Rhodesiërs, een strijd die bloediger werd nadat president Ian Smith in 1965 de onafhankelijke staat Zuid-Rhodesië had uitgeroepen. Vijftien jaar ging die strijd voort, tot Zimbabwe in 1980 als laatste Britse kolonie zelfstandig werd. Mugabe was aanvankelijk premier onder president Banana. Hij voerde als premier een gematigd socialistisch bewind en hield rekening met de blanke minderheid. Er was sprake van een periode van verzoening.
Zimbabwe kende een vliegende start, zowel het onderwijs als de medische zorg zat in de lift. Bovendien investeerde Mugabe fors in de landbouwsector, waardoor zijn land gedurende de jaren tachtig enige tijd gold als de ‘graanschuur van Afrika’. In 1987 ging Zimbabwe over op een presidentieel stelsel en Mugabe volgde Banana op. Vanaf dat moment toonde hij steeds vaker zijn duistere kant. Bij de verkiezingen van 1990 haalde hij nog een absolute meerderheid, maar in de jaren die volgden was zijn populariteit tanende. Mugabe wilde koste wat het kost aan de macht blijven en schakelde oud-guerrillastrijders in om de oppositie af te schrikken. In diezelfde periode werd Mugabe door de Verenigde Naties op de vingers getikt omdat in zijn land de mensenrechten worden geschonden. Vanaf 2000 begon Mugabe met geweld het land van tot het laatst gebleven blanke boeren te onteigenen en herverdelen om zijn steun onder de bevolking te vergroten. Dit land kwam echter niet in handen van de vele landloze boeren, maar van trouwe aanhangers van Mugabe. Door onkundig gebruik en een slechte organisatie daalden de oogstopbrengsten in enkele maanden scherp.
Zimbabwe werd een land in ernstig economisch verval, met een ongekende hyperinflatie; een groot deel van de bevolking is werkloos en lijdt honger. ‘Robert Mugabe – What Happened?’ geeft de dictator Mugabe een menselijk gezicht. Ooit had hij het beste voor met zijn land, ooit was hij een idealist die streed tegen onrecht. Hij is welbespraakt, goed gekleed en intelligent. Door deze nauwgezette en razend interessante documentaire krijg je enig inzicht in de man die zich jarenlang als een wolf in schaapskleren heeft opgesteld. Hij krijgt de erkenning voor de voorspoed die hij in zijn begintijd heeft gebracht, door vrijwel iedereen die door Bright voor de camera werd gehaald (oud-partijgenoten, politieke tegenstanders en andere betrokkenen). De turbulente geschiedenis van Zimbabwe is zowel een fascinerende als tragische politieke thriller en Mugabe drukt daar een stevig stempel op. ‘Robert Mugabe – What Happenend’ is een bijzonder boeiende documentaire over een complexe man, die van een bewonderenswaardig en respectabel man veranderde in een angstaanjagende tiran. Aanrader!
Patricia Smagge