Sans toit ni loi (1985)
Regie: Agnès Varda | 105 minuten | drama | Acteurs: Sandrine Bonnaire, Setti Ramdane, Francis Balchère, Jean-Louis Perletti, Urbain Causse, Christophe Alcazar, Dominique Durand, Joël Fosse, Patrick Schmit, Daniel Bos, Katy Champaud, Raymond Roulle, Henri Fridlani, Patrick Sokol, Pierre Imbert
Een jonge zwerfster wordt op het Franse platteland dood aangetroffen in een greppel. Al snel komt de politie tot de conclusie dat zij een natuurlijke dood is gestorven, zij is doodgevroren. Het verhaal gaat terug in de tijd en er wordt gereconstrueerd hoe het zo ver heeft kunnen komen. In een zeer sobere maar uiterst pakkende filmstijl wordt het verhaal van de jonge zwerfster Mona (Sandrine Bonnaire) verteld.
Niemand weet of begrijpt iets van haar of haar beweegredenen om een zwervend bestaan te leiden. Mona heeft een tentje bij zich en zet deze op de gekste plekken op. De omstandigheden zijn zwaar, het is winter en ijzig koud. Ze bedelt om brood en eten en werkt als manusje van alles om een paar centen te verdienen. Niemand kan echt contact met haar krijgen, ze kiest voor totale onafhankelijkheid, ruikt bepaald onfris, gedraagt zich als een sfinx en accepteert alle consequenties. Op haar trektocht ontmoet zij mensen, die soms medelijden hebben en haar een slaapplaats of eten aanbieden, maar Mona wijst echt contact af en trekt steeds weer verder, bijna zonder afscheid te nemen of een vorm van dankbaarheid te tonen. Als zij op een wijngaard een Tunesische landarbeider (Yahiaoui Assouna) ontmoet, lijkt haar geluk terug te keren. Hij biedt haar aan een kamer aan, maar zijn collega’s willen die kamer niet met haar delen. Mona trekt verder en de omstandigheden keren zich steeds meer tegen haar….
De opbouw en uitvoering van het scenario is bijzonder. De heldere bijna analytische wijze waarop Varda het verhaal laat vertellen, de onvoorwaardelijk consequente keuze die Mona maakt en het onbegrip van mensen die haar hebben ontmoet wordt magistraal weergegeven. De overgangen tussen de diverse ontmoetingen worden vormgegeven met fraaie landschapsbeelden. Sandrine Bonnaire speelt als de jonge zwerfster Mona de sterren van de hemel. De indringende en sobere muziek ondersteunt de beelden in hoge mate. De locaties zijn indrukwekkend sober, de winterse beelden van het landschap en de kale velden van de boerderijen zijn uitermate sfeerbepalend. De acteurs zijn bijna allemaal non-professionals die Agnès Varda onderweg ontmoette of hebben soms zelf een zwervend bestaan achter de rug.
De film intrigeert door zijn onderwerp. Waarom koos Mona voor dit bestaan? Wat waren haar beweegredenen? Ook de mensen die haar ontmoet hebben, gissen daar naar en kunnen het op geen enkele wijze verklaren. Varda heeft over de keuze voor eenzaamheid een sublieme film gemaakt en heeft elke vorm van tranentrekkerij vakkundig vermeden. Ze kiest geen partij, (ver)oordeelt niet en laat de keuze aan de kijker. Een indringend, bijna documentair, portret en een fraai meesterwerk. De film won in 1985 de Gouden Leeuw in Venetië en heeft sindsdien nog niets aan zeggingskracht ingeboet.
Rob Veerman