Shirley: Visions of Reality (2013)

Regie: Gustav Deutsch | 92 minuten | drama | Acteurs: Stephanie Cumming, Christoph Bach, Florentin Groll, Elfriede Irrall, Tom Hanslmaier

In de publieke opinie staat de schilderkunst vaak tegenover de film. De eerste als representant van de hoge, elitaire cultuur. De tweede als afgevaardigde van de tegenovergestelde kant van het culturele spectrum. Dat die veronderstelling niet op enige logica is berust, bewijst ‘Shirley: Visions of Reality’. Aan de hand van het werk van schilder Edward Hopper, wordt de toeschouwer doelbewust een vernuftige wereld vol reflectie ingeleid. Een wereld die film als medium gelijkstelt aan de andere kunsten. Schilderkunst, literatuur en toneel bouwen eenzelfde illusie op. Allen zijn het kunstvormen die met onze perceptie van de werkelijkheid aan de haal gaan. Het zijn constructies die allemaal terug zijn te vinden in ‘Shirley: Visions of Reality’.

In dertien afzonderlijke toneelstukjes komen bekende werken van Hopper tot leven. Schilderijen als ‘Morning Sun’, ‘Western Motel’ en ‘New York Movie’ zijn tot decor gemaakt. Hoppers werk staat bekend om zijn rechte lijnen, afgemeten lichtinvallen en opvallend kleurgebruik. Het is een soort van strak minimalisme die de film erg goed staat. Op een speelse manier worden props verschoven, met het licht gespeeld en invulling gegeven aan het beeld. De personages bewegen zich vrijelijk door de gestileerde reproducties. Elke handeling past bij het decor waarin ze worden uitgevoerd. Hun positionering geeft extra dimensie aan de schilderijen.

Via voice-over en spaarzame dialoog mijmert hoofdpersoon Shirley (Stephanie Cumming) over haar perceptie van de werkelijkheid. In korte radioberichten komt die realiteit, in de vorm van historische gebeurtenissen in de 20ste eeuw, verder tot leven. Doordat de camera in de meeste gevallen stationair is, ontstaat er in elke scène een soort van tableau vivant. Door dat gebrek aan beweging en het vrij lage tempo is veel beeld hetzelfde. Samen met de veelvuldige voice-over kan de film een enkele keer wat doods overkomen. In de meeste gevallen werkt ‘Shirley: Visions of Reality’ echter hypnotiserend en blijven de gestileerde sets het aanzien waard.

Conform aan het oeuvre van Hopper, lijkt de non-diegetische wereld niet te bestaan. Alleen door middel van het geluid lijkt er een wereld buiten de gesloten locaties mogelijk te zijn. Dat geluid wekt menigmaal vervreemding op. Aan de ene kant klinken herkenbare klanken, aan de andere kant is het zodanig vervormd alsof het geluid afkomstig is vanuit de leegte van het heelal.

De personages, vooral dat van de geëngageerde actrice Shirley, zijn geïsoleerde individuen. Ze bevinden zich als het ware midden in de grot van Plato. Het is hun eigen cocon van waaruit ze te buitenwereld proberen waar te nemen. Maar onzekerheid, historische tegenwerking en een moeizaam relatie vertroebelen het vizier. Hun identiteit is diffuus, de kijk op de wereld even mistig. De perceptie van de werkelijkheid krijgt uiteindelijk vorm door de verhalen die de mens ziet, leest en hoort. De werkelijkheid kan dus alleen worden waargenomen door de kunsten. Overeenkomstig met de grot van Plato werkt een rechtstreekse perceptie verblindend. Door middel van separate flarden en impressies komen deze bevindingen tot de voyeuristische toeschouwer. Dat staat de coherentie nergens in de weg. Zo ontvouwt zich een zeer interessante beschouwing over het dagelijkse leven van de intellectuele beau monde.

‘Shirley: Visions of Reality’ is een wellicht lichtelijk pretentieus, maar desondanks interessante film. De reflecties op kunst en de werkelijkheid stemmen tot nadenken. Daarnaast is de film ook visueel voortreffelijk. Het roept tenslotte vragen op over de vertoningmogelijkheden van film. In het huidige mediadomein is de bioscoop (of zelfs het televisiescherm) vaak niet meer de primaire plek voor het vertonen van films. Nu ook de afstand tussen museum en bioscoop wordt geslecht, is het kijken van film in een heel nieuwe licht te analyseren. ‘Shirley: Visions of Reality’ is een fascinerende film.

Wouter Los

Waardering: 4

Bioscooprelease: 29 mei 2014
DVD-release: 3 september 2015