Spiegel van Holland (1950)

Regie: Bert Haanstra | 9 minuten | korte film |

‘Spiegel van Holland’, het tweede filmpje slechts van Bert Haanstra, won meteen de grote prijs op het filmfestival van Cannes in 1951. En net als ‘Glas’, Haanstra’s Oscarwinnende korte film uit 1958, is nog steeds goed te zien waarom dit filmpje zo goed werd ontvangen. De vorm van film wordt hier namelijk, nog meer dan in ‘Glas’, voorop gesteld terwijl de inhoud van ondergeschikt belang is. Haanstra beschouwde het als een goede vingeroefening. Een manier om meer te leren over montage en andere aspecten van het filmvak. Hij koos voor deze vorm, het grotendeels filmen van de weerspiegeling van “dingen” uit het Nederlandse landschap in het water, omdat hij dan tenminste niet met mensen hoefde te werken, waar hij nog geen ervaring mee had. De beperking bleek echter, zoals zo vaak het geval, een zegen.

Het simpele idee van de film heeft een prachtige uitwerking. Het licht kabbelende water geeft de beelden een droomachtig karakter. Beelden van gevels, kerken, koeien, en treurwilgen, die normaal gesproken niet bijster bijzonder zouden overkomen. Nu lijkt er soms een zilveren gordijn overheen getrokken te zijn, helemaal wanneer er een stel ronde waterplanten schijnbaar “over” een groot zeilschip heentrekt. Soms is het werkelijk alsof een koe of een man zich in het water bevindt, en wanneer een man zich naar beneden buigt om “op zijn kop” in het water te kijken en het beeld van een draaiende molen de tegengestelde richting opdraait, verlies je als kijker even de vaste grond onder de voeten. De toeschouwer lijkt soms zelf wel te zweven of te drijven door de interessante shotkeuzes en effecten van het golvende water op de beelden. Hoe meer rimpels er in het water ontstaan hoe surreëler of abstracter de beelden worden. Er komen dansende melkkannen langs, een dreigende gevel die zich over de kijker heen buigt, en een dynamisch lijnenspel waarvan de oorsprong niet meer te achterhalen is. En dit alles wordt prachtig begeleid door de mysterieuze klanken van de blaas- en snaarinstrumenten van componist Max Vredenburg.

‘Spiegel van Holland’, een film die door Vsevelod Pudovkin bekritiseerd werd om z’n formalisme maar hier juist zijn grootste kracht uit put, is, net als Haanstra’s andere korte hitfilm ‘Glas’, een bijzonder kunststukje geworden. Een film waarin een eenvoudig uitgangspunt is uitgewerkt tot een dramatische en visueel intrigerende droomtocht.

Bart Rietvink