Tarnation (2003)
Regie: Jonathan Caouette | 88 minuten | drama, documentaire | Met: Jonathan Caouette, Renee LeBlanc, Adolph Davis, Rosemary Davis, David Sanin Paz, Greg Ayres, Michael Cox, Dagon James, Shana King
In deze autobiografische documentaire heeft Jonathan Caouette (met behulp van een gratis Apple montage programma!) gebruik gemaakt van zijn persoonlijke collectie foto’s (al van uit de jaren 60), homevideo’s, audio opnames, video dagboeken, boodschappen van antwoordapparaten, en fragmenten van Hollywood films, van televisie programma’s en van zijn eigen korte films. Hierdoor lijkt de film af en toe uit te monden in een totale overkill van beelden, een audiovisueel exces. Hoewel dit in het begin van de film nog wel het geval lijkt te zijn, verandert de documentaire naarmate de film vordert juist steeds meer in een heel persoonlijk en intiem soort filmdagboek.
Tijdens de film lijk je een kijkje te kunnen nemen in het leven van de licht exhibitionistische Jonathan. Waar de twijfel toeslaat over de geloofwaardigheid van zijn moeder en zijn grootouders, begint Jonathan zich ook net af te vragen wie er nu precies de waarheid vertelt. Ook slaat bij Jonathan de realistische twijfel toe over zijn eigen psychische gesteldheid, gevoed door al de problemen van zijn familieleden. Zoals Renee op een punt zelf zegt: “gestoorde ouders brengen gestoorde kinderen ter wereld”. Jonathan vraagt zich daarom terecht af hoe en of hij zelf wel ‘normaal’ kan zijn. Hij gebruikt film hierbij als ontsnappingsmechanisme, dit deed hij eigenlijk al sinds zijn kinderjaren. Door zijn grootouders altijd te filmen, hoefde hij ze niet zelf te confronteren met de problemen van zijn moeder. En door als elfjarige jongen in korte sketches vrouwen te spelen voor de camera, kon hij zijn eigen homoseksualiteit beter aanvaarden. Door in een wereld van ‘net alsof’ te leven, hoefde hij zijn echte problemen nooit echt onder ogen te zien. De vele verschillende beelden van Jonathan en zijn familie worden gedurende de film gelukkig nooit vervelend, dit onder andere omdat Jonathan een erg mooie jongen is, die erg geschikt voor de camera is, mede dankzij zijn acteertalent. Zijn moeder Renee zie je veranderen van mooi jong meisje (op foto’s) tot een psychisch wrak, zichzelf totaal verwaarloosd. De latere beelden van haar zijn bijna pijnlijk om te zien, omdat er van een levendige vrouw niets meer over is. Dit wordt versterkt door de manier waarop deze momenten gefilmd zijn. Jonathan geeft geen commentaar, maar filmt zonder iets te zeggen zijn moeder, terwijl ze vijf minuten lang een idioot geïmproviseerd lied over een pompoen zingt.
Dit soort beelden lijken op het eerste gezicht erg geestig, net als een aantal beelden van veel eerder, van Jonathans oma Rosemary. (Rosemary, hoestend: “Ik heb TB, TB….je weet wel, Tabak en Bier, haha”.) Maar door het persoonlijke verhaal dat verteld wordt via deze beelden, wordt duidelijk dat de beelden niet alleen grappig zijn, maar veel meer pijnlijk, en bitter bijna. Dit bittere gevoel wordt versterkt door de vele, voornamelijk nare, informatie die aan het begin van de film gegeven wordt door middel van tekst die in beeld komt over alle andere beelden heen. In die teksten wordt wel heel veel narigheid verkondigd, zoals de pleegezinnen waar Jonathan in zat en misbruikt werd. Dit is wel een minpuntje van de film, want zo wordt het allemaal net iets te zwaar, en net iets te expliciet verteld. Maar de subtiele manier waarop het verhaal verder wordt verteld, maakt dat in grote mate weer goed.
Jonathan Caouette besloot in 2002 alle beelden die hij in de loop van zijn leven had verzameld te vermengen tot deze documentaire, wat uiteindelijk een eerbetoon aan zijn (liefde voor zijn) moeder lijkt te zijn. De originele versie was in eerste instantie twee uur en veertig minuten lang, dit is samengebracht tot 88 minuten, wat voor deze documentaire precies goed is, dat vonden ook de filmfestivals waar Caouette verschillende prijzen won, hieronder een selectie. Hieruit blijkt dat deze nieuwe, bijna simplistische manier van filmen, erg gewaardeerd wordt door de critici en het publiek.
– Boston Society of Film Critics Awards 2004, Award Best New Filmmaker
– Chlotrudis Awards 2005, Chlotrudis Award Best Documentary
– London Film Festival 2004, Sutherland Trophy
– Los Angeles IFP/West Film Festival 2004, Best Documentary
– San Diego Film Critics Society Awards 2004, SDFCS Award Best Documentary Film
Het woord Tarnation wordt in het zuiden van de Verenigde Staten plat gebruikt voor ‘verdommenis’, maar Jonathan heeft zichzelf daar toch nog uit kunnen redden, door liefde te vinden in New York, in zijn partner David en uiteindelijk zeker ook in zijn moeder.
Ruby Sanders
Waardering: 3.5
Bioscooprelease: 30 juni 2005