Teza (2008)

Regie: Haile Gerima | 140 minuten | drama | Acteurs: Aaron Arefe, Takelech Beyene, Abiye Tedia, Teje Tesfahun, Nebiyu Baye

In ‘Teza’ schetst regisseur Haile Gerima een beeld van de recente geschiedenis van zijn land Ethiopië. Als het marxistisch getinte dictatoriale regime van Mengistu bijna voorbij is, keert Anberber (Aaron Arefe) terug naar een dorpje op de Ethiopische hoogvlakten waar zijn stokoude moeder woont. Hij heeft een been verloren (het verhaal laat ons pas later de oorzaak zien) en is veel van zijn herinneringen kwijtgeraakt. In het dorp zijn de tradities nog sterk, maar hij laat zich daar weinig aan gelegen liggen. Al snel krijgt hij een conflict met de dorpswijzen en de religieuze leiders. Door wat hem in het verleden is overkomen heeft hij veel nachtmerries. Hij krijgt zijn geheugen terug als men met heilig water de duivels bij hem uitdrijft.

Anberber vertelt zijn verhaal waarbij hij terugblikt op de gebeurtenissen. Een deel van zijn herinneringen worden verteld in de stijlfiguur van de voice-over. Wij leren over zijn studie medicijnen in Duitsland en over de idealistische revolutionaire dromen die hij en vele Ethiopische studievrienden toen hadden nadat het regime van keizer Haile Selassie in 1977 was omvergeworpen. Hoe anders is echter de werkelijkheid geworden.

Als Anberber na de revolutie van Mengistu naar Ethiopië teruggaat, krijgt hij bij zijn oude studievriend Tesfaye (Abvetedla) een baan als laboratoriumarts. Al snel blijkt het marxisme in de praktijk net zo’n onderdrukkende en wrede ideologie als het vroegere regime van Haile Selassie. Hij verzet zich in eerste instantie, maar moet om te overleven al snel meebuigen met de nieuwe dictatuur en de heersende gure wind. Verzet staat gelijk aan opgepakt worden, marteling loert en de dood is altijd nabij. De boodschap dat de revolutie zijn eigen kinderen eet, gaat ook voor die periode dus onverminderd op. Als Anberber weer in Duitsland is, ondervindt hij dat hij daar vooral als ‘zwarte’ wordt gezien, raciale problematiek is zijn deel. Zijn mens-zijn is van een onderliggend belang. Wat kan hij nog voor zijn land en landgenoten doen?  Regisseur Haile Gerima heeft veel zaken in het scenario verwerkt en bestrijkt daarmee een baaierd van problematieken.

Allereerst is er de geschiedenis van de onderdrukking door Keizer Haile Selassie en zijn clan en de strijd voor de revolutie. Ook de raciale problematiek in Duitsland heeft een niet onbelangrijke rol gekregen, terwijl daarnaast de diverse socialistische facties nog met elkaar in de slag gaan. De antropologische verhoudingen binnen de lokale gemeenschappen komen uitgebreid aan bod. Door de diverse flashbacks en tijdsprongen ontstaat een caleidoscopisch en bont verhaal van gebeurtenissen. Die worden niet allemaal volledig tot ontwikkeling gebracht en zijn soms niet meer dan oppervlakkig aangestipt. Dankzij de respectabele lengte van 140 minuten en door de zorgvuldige, maar wat trage verteltrant, overigens afgewisseld met lange, fraaie en zinderende landschapsopnamen, is het niet eenvoudig de aandacht voortdurend vast te houden. Een rigide montage en wegsnijden van diverse zijtakken in het verhaal hadden de film wel twintig minuten korter kunnen laten duren.

Toch is de film zeker geslaagd te noemen. De toon is beschouwend van aard, het camerawerk is subliem. Het Ethiopische landschap vormt een fraai decor en versterkt het sfeerbeeld. De prima soundtrack levert zijn eigen bijdrage. Het is op momenten zichtbaar dat er veel met niet-professionele acteurs is gewerkt. Het spel van de hoofdrolspelers is geloofwaardig en overtuigend. In feite staat de film voor een brede groep uit allerlei Afrikaanse landen. Veel studenten en andersdenkenden zijn hun roots ontvlucht en leven – al dan niet vrijwillig – in verbanning. Het verhaal van ‘Teza’ is in feite het verhaal van veel andere Afrikaanse vluchtelingen. Zij leven in twee werelden, kunnen (of willen) vaak niet meer terug, maar ondervinden ook in het Westen een problematische situatie.  ‘Teza’ is een verhaal over een gematigd mens die zijn integriteit probeert te bewaren terwijl de wereld om hem heen vol barbaarsheid is.

Rob Veerman

Waardering: 3

Bioscooprelease: 21 januari 2010