The Apartment (1960)

Regie: Billy Wilder | 125 minuten | drama, komedie, romantiek | Acteurs: Jack Lemmon, Shirley MacLaine, Fred MacMurray, Jack Kruschen, Edie Adams, Ray Walston, David Lewis, Hope Holiday, Joan Shawlee, Naomi Stevens, Johnny Seven

C.C. Baxter werkt in een enorme kantoortuin van een verzekeringsmaatschappij. Op deze zaal met een onafzienbaar aantal bureaus brengt hij zijn dagen door. Het enige lichtpuntje van zijn dag is het moment dat hij bij Fran Kubelik de lift instapt. Zodra hij de altijd vrolijke Fran ziet, is zijn dag weer goed. ’s Avonds vertrekt Baxter naar zijn vrijgezellenappartement, tenminste als hij daar in kan, want vier van zijn superieuren maken volgens een door Baxter onderhouden rooster gebruik van zijn appartement om hun maîtresses te entertainen. Op die dagen moet hij tot 20.00 uur op kantoor overwerken en als de heren dan ook nog eens uitlopen met hun amoureuze rendez-vous, kan hij weinig anders dan een beetje over straat zwerven of in een portiek schuilen tot hij eindelijk zijn eigen huis kan betreden.

Op een dag wordt Baxter bij de grote baas Jeff Sheldrake geroepen. Hij hoort dat hij promotie krijgt, maar ook dat Sheldrake een reservesleutel van Baxters appartement wil hebben voor amoureuze ontmoetingen met zijn maîtresse. Sheldrake geeft Baxter kaartjes voor een mooie voorstelling, zodat hij meteen die avond gebruik kan maken van zijn nieuw verworven recht. Blij met de kaartjes vraagt Baxter aan Fran of zij met hem naar de voorstelling wil gaan. Ze belooft hem om naar het theater te komen, vast van plan als ze is om het met Sheldrake uit te maken. Maar tegen alle voornemens in, laat ze zich toch weer door Sheldrake overhalen om hun verhouding voort te zetten. Baxter staat de hele avond voor niets buiten het theater te wachten en de volgende dag komt hij er bovendien bij toeval achter dat uitgerekend Fran de maîtresse is van Sheldrake.

Het woord ‘loonslaaf’ is voor deze film uitgevonden. Om te illustreren hoe triest het kantoorbestaan van Baxter is, heeft Billy Wilder een optische truc toegepast door de in rijen opgestelde bureaus steeds kleiner te laten worden en daarachter steeds kleinere mensen plaats te laten nemen, aan de kleinste bureaus zitten dwergen en achter hen is een spiegelwand aangebracht. Wat je ziet, is een zee van bureaus in een ruimte waarin iedereen zou verzuipen. En Baxter moet daar alle dagen van de week doorbrengen en vaak ook nog tegen zijn zin in overwerken. Demotiverender kan het bijna niet. Daar komt nog bij dat die arme C.C. Baxter ook nog eens wordt gechanteerd met behulp van een giftige cocktail van dreigementen en gouden beloftes om anderen in het plezier van zijn vrijgezellenflat te laten delen. Met als treurig dieptepunt dat als hij zich ziek voelt en eens een avond vroeg naar bed wil gaan, dit alleen kan als hij in het ‘rooster’ schuift en al zijn vier superieuren heeft opgebeld om te vragen of ze alsjeblieft voor een keer op een andere avond van zijn flat gebruik willen maken.

Het scenario zit meesterlijk in elkaar. Grappige en droevige gebeurtenissen wisselen elkaar op een heel natuurlijke manier af. Na de zelfmoordpoging van Fran, die de uitzichtloosheid van haar verhouding met Sheldrake niet meer aan kan, haalt Baxter zijn buurman erbij die dokter is. De dokter slaat Fran overdreven hard en vaak in het gezicht en als haar maag leeg is, marcheren hij en Baxter met Fran tussen zich in als militairen door de huiskamer. Een geestig uitgewerkte sneer aan het adres van de nazi’s met hun gewelddadige praktijken en voorliefde voor militarisme voor wie Billy Wilder zijn geboorteland moest ontvluchten. Ook de manier waarop in deze film de kleinheid van mensen wordt getoond in woorden en daden zonder dat ze als sukkels of regelrechte naarlingen worden neergezet, is zoals altijd bij Billy Wilder een mix van droefmakende realiteit vermengd met een flinke scheut humor en begrip.

Shirley MacLaine is bijzonder ontroerend. Ze maakt van Fran een kwetsbaar, optimistisch iemand die zelfs tegen beter weten in van Sheldrake blijft houden, gewoon omdat ze een goed mens is. De manier waarop ze laat zien hoe bij Fran door een reeks van incidenten langzaam het besef doordringt dat ze met deze man geen toekomst heeft, is erg aangrijpend gespeeld. Je voelt letterlijk hoe deze lieflijke bloem geknakt wordt door de egoïst die Sheldrake is. Jack Lemmon is geweldig als de tragische held Baxter. Een oprecht mens met eergevoel die zich uit de goedheid van zijn ziel, en ook een tikkeltje uit ijdelheid, soms laat corrumperen, maar door zijn goede inborst beklijft dit niet.

Een ontroerende, grappige en bij vlagen hilarische tragikomedie. Een van de vele meesterwerken van Billy Wilder.

Diana Tjin-A Cheong

Waardering: 5