The Birds (1963)
Regie: Alfred Hitchcock | 115 minuten | drama, horror, thriller | Acteurs: Rod Taylor, Tippi Hedren, Jessica Tandy, Veronica Cartwright, Suzanne Pleshette, Ethel Griffies, Charles McGraw, Ruth McDevitt, Joe Mantell, Malcolm Atterbury, Karl Swenson
In diverse griezelfilms is het gevaar afkomstig van diverse diersoorten: haaien, ratten, spinnen, ‘killer bees’. De horror en spanning in deze film van the master of suspense, gebaseerd op een verhaal van Daphne du Maurier, is afkomstig van vogels. Vogels die aanvallen uitvoeren op de bewoners van Bodega Bay, een kustplaatsje 60 mijl ten noorden van San Francisco. De heersende onrust in de vogelwereld wordt direct duidelijk gemaakt door de aanblik van honderden onrustige meeuwen boven zowel San Francisco als Bodega Bay.
Vervolgens vinden er in Bodega Bay aanvallen plaats waarbij diverse gewonden vallen. Eerst wordt de oorzaak nog gezocht bij de mogelijke onrust die diverse personen bij de vogels hebben veroorzaakt. De twijfel wordt bij zowel de kijker als de hoofdpersonen weggenomen nadat bij directe opvolgende aanvallen blijkt dat de vogels wel degelijk doelgericht en zonder provocatie te werk gaan. Hierna hangen hun mogelijke aanvallen als een constante dreiging letterlijk boven de hoofden van de hoofdpersonen en de overige dorpsbewoners waarvan sommigen echter maar moeilijk van zijn te overtuigen.
Pas nadat de plaatselijke schoolkinderen door kraaien zijn aangevallen, begint de paniek bij de overige dorpelingen toe te slaan. Eerst zijn er nog de ontkennende bezweringen van de ornithologe, die met haar vogelkennis de onmogelijkheid van gecombineerde vogelaanvallen op wetenschappelijke wijze betoogt. Ook is het haar functie om duidelijk te maken dat de mensheid niets kan uitrichten tegen een birdwar (we wouldn t have a chance…how could we possibly hope to fight them). Wanneer hierna echter weer een doelgerichte vogelaanval plaatsvindt met meerdere doden en gewonden als resultaat, kan niemand meer om de vogelaanvallen heen. Dat de mens bij het falen van wetenschappelijke verklaringen en onverklaarbare situaties geneigd is zijn toevlucht te zoeken tot het geloof maar ook bijgeloof, blijkt uit diverse uitspraken vlak voor en vooral na de vogelaanval. Zo is er de bijbelciterende dronkaard (it’s the end of the world) en is er de mevrouw die de oorzaak van de aanvallen zoekt bij Melanie, die de nieuwkomer in het dorp is (…who are you, what are you, I think you’re the cause of all this, I think you are evil…evil.. !!).
Als nadeel van deze film wordt wel genoemd dat het vrij lang duurt voordat de vogels toeslaan. De eerste aanval door een vogel vindt pas na 23 minuten plaats, waarna het tot bijna de helft van de film duurt voor de eerste massale vogelaanval plaatsvindt. De spanning wordt gedurende dit tijdsbestek echter juist beter opgebouwd door de onmiskenbare aanwijzingen dat de vogels slechts nog in de fase zijn waarin ze hun strategie lijken te bepalen en Bodega Bay zich enkel nog in de stilte voor de storm bevindt. In deze fase lijkt het dorp het proefterrein te zijn van hun aanvankelijke experimentele en verkennende aanvallen (de meeuw die tegen een raam aanvliegt, de aanval van een enkele meeuw op Melanie), maar de beklemmende sfeer komt snel tot stand wanneer duidelijk wordt dat hun massale gecombineerde aanvallen wel degelijk elk moment kunnen losbarsten. Ook biedt deze opbouw van de film de gelegenheid ruim aandacht te besteden aan de hoofdpersonen waardoor een betere identificatie met hen tot stand komt. Wanneer de massale vogelaanvallen dan daadwerkelijk losbarsten vergroot dit de horror doordat naast de ontstane rampzalige taferelen het contrast met het voorheen in beeld gebrachte gemoedelijke en rustige dorpsleven juist nog eens wordt benadrukt
De spanning wordt daarnaast vergroot doordat de vogels op elk willekeurig moment toe kunnen slaan, en vooral doordat ze dit doen op zeer berekenende wijze. Hun eerste aanvallen lijken incidenteel en toevallig waarbij diverse slachtoffers er nog relatief genadig afkomen. Later echter blijken hun aanvallen gestructureerd plaats te vinden wanneer honderden kraaien zich langzaam en op subtiel dreigende wijze doelbewust naast de school groeperen. Hierbij vallen ze de in eerste instantie nietsvermoedende Melanie niet aan, maar hebben ze overduidelijk hun zinnen gezet op de kinderen in de school en wachten ze geduldig hun tijd af om toe te slaan. Hun bijna menselijke intelligentie bij het doelgericht kiezen van hun slachtoffers en de bijna sadistische manier waarop ze vervolgens hun slachtoffers aanvallen en toetakelen vergroot de voortdurende sinistere dreiging die vanaf hun eerste massale aanval van hen uitgaat. Dit temeer daar ze enkel nog maar op de dood van hun slachtoffers lijken uit te zijn. Door het patroon dat er uiteindelijk in hun aanvallen wordt herkend, kan men zich vlak na een aanval tussen de vogels voortbewegen. Door de daarbij blijvende optredende agressieve reacties van diverse individuele vogels blijft hun dreiging echter ook dan voortdurend bestaan. De griezel en spanning bereikt uiteindelijk een hoogtepunt wanneer de hoofdpersonen zelfs verschanst in hun eigen huis niet veilig zijn. Met veel letterlijke pijn en moeite worden de vogelaanvallen tijdelijk afgeslagen, maar hun doorbraak lijkt onafwendbaar. De enige hoop van de hoofdpersonen lijkt nog te liggen in de onberekenbaarheid van de vogels, dat steeds een onderdeel van hun optreden blijft
Een van Hitchcocks beste en bekendste griezelfilms. De spanning wordt met diverse aanwijzingen zorgvuldig opgebouwd, en na de eerste massale vogelaanval wordt door de onberekenbaarheid van de vogels en hun tegelijkertijd berekenend en doelgericht optreden een voortdurende beklemmende en dreigende sfeer bereikt. Het nietsontziende optreden van de vogels zelf wordt perfect in beeld gebracht en zorgt ervoor dat de kijker voorlopig liever wat afstand houdt van onze gevederde vrienden.
Frans Buitendijk