The Conspirator (2010)
Regie: Robert Redford | 123 minuten | drama, misdaad, geschiedenis | Acteurs: Robin Wright, James McAvoy, Evan Rachel Wood, Alexis Bledel, Justin Long, Danny Huston, Norman Reedus, Kevin Kline, Tom Wilkinson, Jonathan Groff, Stephen Root, Toby Kebbell, Johnny Simmons, Shea Whigham, James Badge Dale, Colm Meaney, Chris Bauer, Jim True-Frost, Lori Beth Edgeman, Gerald Bestrom, John Michael Weatherly, Brian F. Durkin, Richard L. Fister, Marcus Hester, Amy Tipton, Brandon Carroll, Jeremy Tuttle, Ron Stafford
Vier Amerikaanse presidenten werden ooit ‘in het zadel’ vermoord. De aanslagen op Garfield (1881) en McKinley (1901) zijn haast vergeten, die op Kennedy (1963) spreekt nog altijd tot de verbeelding. Robert Redfords ‘The Conspirator’ speelt in 1865, als de regeringsgebouwen in Washington D.C. nog door weidse, groene vlakten worden omgeven. Het verhaal opent met de moord op president Abraham Lincoln. In een theater, door een acteur: John Wilkes Booth (Toby Kebbell). “Het Zuiden is gewroken!”, schreeuwt Booth het ontstelde publiek toe. Het zal de laatste keer zijn, dat hij op het toneel staat.
Na de moord verschuift de aandacht naar de erop volgende rechtszaak. In het beklaagdenbankje: weduwe Mary Surratt (Robin Wright). Ze wordt er als pensionhoudster van verdacht onderdak te hebben verschaft aan de samenzwering die leidde tot de moord op de in het Noorden zo geliefde ‘Abe’ Lincoln. Haar schuld staat bij voorbaat vast. Slechts met moeite vindt men iemand bereid de verdediging van Surratt op zich te nemen: Yankee Frederick Aiken (James McAvoy). Als ex-legerofficier komt hij recht uit de burgeroorlog tussen Noord en Zuid, die in 1865 zijn einde nadert. Als beginnend advocaat wil Aiken “niets liever” dan de oorlog achter zich laten. Grootste drempel is zijn wereldbeeld – op een slagveld heb je niets aan nuancering, in de rechtszaal niets aan zwart-witdenken. McAvoys jongensachtige voorkomen maakt het lastig in Aiken iemand te zien die de dood al vaak in de ogen keek. Logisch dat Minister van Oorlog Edwin Stanton (een haast onherkenbare Kevin Kline) hem ‘boy’ noemt. Het is deel van Stantons repliek als als Aiken hem verontwaardigd aanspreekt op de oneerlijke rechtsgang waar zijn cliënte mee wordt geconfronteerd. “Het volk wil nu eenmaal dat er iemand schuldig wordt bevonden”, weet Stanton.
De historische gebeurtenissen in ‘The Conspirator’ worden getrouw aan de overlevering gereconstrueerd, in fletse, contrastrijke kleuren. De beelden lijken van ver weg te komen, alsof de lens met vaseline werd ingesmeerd. Tegelijk weerklinkt de actualiteit in ‘The Conspirator’. Mary Surratt wordt berecht volgens het oorlogsrecht, door een militair tribunaal bestaande uit Noordelijke officieren. Terwijl Surratt burger is en haar zaak, zo bepleit Aiken vergeefs, door een (onpartijdige) burgerrechter zou moeten worden beoordeeld. Iets soortgelijks speelt momenteel op een lokatie genaamd Guantanamo Bay. Het is echter de vraag of zo’n juridisch vraagstuk veel toevoegt aan deze film als film. Erg beeldend is het in elk geval niet en dat geldt helaas voor meer elementen in ‘The Conspirator’. De gesprekken tussen Aiken en zijn mentor, advocaat Reverdy Johnson (Tom Wilkinson) gaan over het belang van een eerlijke rechtsgang of de betekenis van gerede twijfel. Filosofisch interessant, maar hun woordenwisselingen komen niet over als een gelijkwaardig verbaal duel tussen meningen. Zoals Surratt al bij voorbaat schuldig is, is het hier alsof vooraf de morele winnaar al vaststaat. Zo getrouw ‘The Conspirator’ lijkt te willen zijn aan de feiten, zo karig wordt hier gebruik gemaakt van de vertelkunst om er een beklijvende voorstelling van te maken. Misschien is het ter compensatie daarvan, dat de film zo nadrukkelijk oog heeft voor details. De rillende samenzweerder die zichzelf moed indrinkt en van nervositeit nog net niet ‘brrr…’ zegt. De verwarde koppen van de verdachten in de rechtszaal, als de jutezak van hun hoofd wordt verwijderd. De als een slang sissende toeschouwer. De nadrukkelijk hoofdschuddende cipier, als deze ziet dat Surratt haar eten niet heeft aangeraakt. Te midden van deze figuren is Mary Surrat, uitgelicht als Vermeers Melkmeisje, waardig en onaantastbaar. Als een standbeeld.
Martijn Laman
Waardering: 3
Bioscooprelease: 4 augustus 2011
DVD-release: 10 januari 2012