The Day After (1983)

Regie: Nicholas Meyer | 121 minuten | drama, science fiction | Acteurs:  Jason Robards, JoBeth Williams, Steve Guttenberg, John Cullum, John Lithgow, Bibi Besch, Lori Lethin, Amy Madigan, Jeff East, Georgann Johnson, William Allen Young, Calvin Jung, Lin McCarthy, Dennis Lipscomb, Clayton Day, Doug Scott, Ellen Anthony, Kyle Aletter, Alston Ahern, William Allyn, Antonie Becker, Pamela Brown, Jonathan Estrin, Stephen Furst, Arliss Howard, Rosanna Huffman, Barbara Harris, Madison Mason, Bob Meister, Vahan Moosekian, George Petrie, Glenn Robards, Tom Spratley, Stan Wilson

Na het kijken van ‘The Day After’ begrijp je waarom niet iedereen in de tijd van zijn (1983) release even happig was hem te gaan zien. Want hoewel het rampenfilmgenre altijd op een behoorlijke schare fans kan rekenen, komt de catastrofe die in deze film wordt geschetst, in al zijn bijna surrealistische en toch vooral menselijke werkelijkheid, wel héél dichtbij. Wie overigens denkt dat het nucleaire gevaar inmiddels is geweken, verkeert in een illusie. Kon men in de tijd dat de film werd gemaakt de wereld nog zestig keer vernietigen met ons arsenaal nucleair wapentuig, dan kunnen we dat tegenwoordig nog steeds minimaal tien keer. En dat is nog niet het ergste, het is vooral het menselijke karakter dat ons nog altijd parten speelt en daarin schuilt het grootste gevaar. In het Amerikaanse, maar toch vooral ook universele verhaal, door de acteurs dienstbaar neergezet, toont de film akelig geloofwaardig wat ons beeld van het leven inhoudt. Hoe wij het de invulling geven die in ons netjes aangeveegde, maar oh zo kortzichtige straatje past. Pijnlijk duidelijk wordt hoe, terwijl wij ons allen richten op de voor ons belangrijke zaken uit ons dierbare leventje, er zich op het grotere speeltoneel zaken ontspinnen die we moedwillig negeren, totdat het te laat is. Wanneer alles dat we dachten dat belangrijk was in één klap letterlijk wordt weggevaagd, wat blijft er dan nog over om voor te leven? Wil je als zwangere vrouw dan nog dat kind ter wereld brengen? Heeft het als dokter dan nog zin mensen op te lappen, als dat überhaupt nog mogelijk is? Moet je als boer dan nog gewassen planten, in zwaar verontreinigde grond? Van de omgeving die we voor lief namen maar die ons voedde, is vrijwel niets meer over, en wat er nog over is, is voor altijd dodelijk verziekt. We hebben het leven vergiftigd.

Het meest tragische is, dat dat leven waarschijnlijk al vergiftigd was vóórdat we het bombardeerden, maar dat we het alleen niet wilden zien. De fatale bommen maakten in ieder geval één ding zonneklaar: we geven eigenlijk geen drol om de rest van de wereld, want alleen om onszelf en misschien onze naaste omgeving. Gaven we namelijk wél om de rest, dan hadden die bommen nooit kunnen vallen, sterker nog, dan hadden ze nooit bestaan!

‘The Day After’ is een waarschuwing. Zonder Michael Bay-achtig digitaal bombast, maar toch ook ruw en realistisch in het beeld gebracht, confronteert het de kijker keihard met de bedreiging die ‘de bom’ (nog steeds) vormt. Het is een dappere poging het gezegde “wie niet horen wil, moet voelen” in praktijk te brengen zonder de rode knop daadwerkelijk in te hoeven drukken. Bescheiden en terecht wijzen de makers er ons aan het einde van de film nog wel op “dat een echte nucleaire oorlog waarschijnlijk vele malen erger zal uitpakken dan in de film geschetst wordt” en dat is al heftig genoeg! Ze spreken dan ook de hoop uit dat de film zal bijdragen aan een wereldwijde bewustwording van het allesvernietigende zwaard van Damocles dat nog altijd onzichtbaar boven ons hoofd hangt. Het blijft een feit: WIJ beslissen en WIJ dragen de consequenties van onze keuze.

Arjen Dijkstra