The End of the Line (2009)
Regie: Rupert Murray | 82 minuten | documentaire
‘The End of the Line’ begint met beelden die zo afkomstig lijken te zijn uit een promotiefilmpje voor een tropisch strandparadijs. Betoverend blauwe, kristalheldere wateren en een zee die baadt in de warme gloed van de ondergaande zon. Onder het wateroppervlak is de aanblik al even schitterend: vissen en andere zee-organismen in alle vormen, maten, geuren en kleuren. Kortom een onbedorven walhalla voor duikers en natuurliefhebbers. De openingsbeelden van de film zijn gemaakt in het Exuma Cays Land and Sea Park (Bahama’s), een beschermd natuur- en zeereservaat.
Maar de situatie die we in Exuma Cays aantreffen is helaas niet representatief voor de toestand waarin onze oceanen zich heden ten dage bevinden. De enorme omvang van de mondiale visserijvloot heeft er namelijk voor gezorgd dat de wereldzeeën sinds de jaren vijftig in een ongekend hoog tempo zijn leeggevist. Lange tijd leefde de mensheid namelijk in de veronderstelling dat ’s werelds oceanen nooit leeg konden raken. Het eerste bewijs dat zeevispopulaties verre van onuitputtelijk zijn, kwam boven water in het Canadese Newfoundland. Jarenlang was de kabeljauwvisserij de motor die de economie langs de oostkust van Canada aandreef. Maar in 1992 was de plaatselijke kabeljauwpopulatie zo ernstig gedecimeerd dat een vangstmoratorium nodig was om de soort voor complete uitsterving in Canadese wateren te behoeden. Tot op de dag van vandaag heeft de populatie in Newfoundland zich nog niet hersteld, met een ecologische en economische catastrofe als gevolg. En dit is een voorbeeld dat niet op zichzelf staat. Ook met de blauwvintonijn in de Middellandse Zee en de vispopulaties langs de Afrikaanse west- en oostkust gaat het niet best. Een ramp voor de inheemse bevolking die voor haar levensonderhoud afhankelijk is van de traditionele visvangst. Zo horen we in ‘The End of the Line’ het schrijnende verhaal van een Afrikaanse visser, die zijn familie amper nog kan voeden omdat de Europese en Aziatische megatrawlers de grootste en beste vissen wegvangen. Emigratie naar Europa lonkt hoopvol aan de horizon, maar blijkt in de praktijk onmogelijk omdat een ongeschoolde visser doorgaans niet zo makkelijk een verblijfsvergunning krijgt. Of om de woorden van de in de film opgevoerde ecoloog Rashid Sumaila te gebruiken: “De Afrikaanse vis krijgt een visum, maar de mensen worden teruggestuurd.”
‘The End of the Line’ maakt ook duidelijk dat de internationale politiek nog steeds boter op haar hoofd heeft als het aankomt op overbevissing. Ondanks waarschuwingen van ecologen en glasheldere onderzoeksrapporten blijven politici te hoge vangstquota opstellen en de visindustrie met fluwelen handschoenen aanpakken. Volgens experts is het bijvoorbeeld onverantwoord om in de Middellandse Zee per jaar meer dan 15.000 ton blauwvintonijn te vangen. Toch handhaaft de Europese Unie halsstarrig een quotum van zo’n 60.000 ton, waardoor de soort inmiddels op de rand van de afgrond balanceert. Ook de restaurantbranche komt niet ongeschonden uit deze documentaire. Journalist Charles Clover laat bijvoorbeeld middels een groot onderzoek naar de herkomst van de vis in diverse chique restaurants zien dat niet iedereen het zo nauw neemt met het serveren van verantwoord gevangen vis.
Het sterke aan ‘The End of the Line’ is dat de conclusies onderbouwd worden met gedegen onderzoekswerk en concrete statistieken. De film doet niet louter een beroep op goedkope sentimenten, maar speelt ook in op de ratio om duidelijk te maken dat vissers en consumenten onverantwoord omspringen met de natuurlijke schatkamers die onze oceanen zijn. De zich afwisselende shots van het prachtige onderwaterleven en de slachting die varende visfabrieken aanrichten, zijn uiterst doeltreffend. Maar brengt ‘The End of the Line’ alleen maar doemscenario’s? Niet helemaal. De documentaire maakt duidelijk dat wat meer politieke wil, de creatie van meer zeereservaten (minder dan één procent van alle zeegebieden is momenteel beschermd) en bewuster consumentengedrag al een groot verschil kunnen maken en veel vissen voor uitsterving kunnen behoeden.
Alleen al de boodschap die ‘The End of the Line’ verkondigt, maakt de documentaire tot een van de belangrijkste films die de laatste jaren zijn verschenen. Dat die boodschap vervolgens op een wetenschappelijk verantwoorde, maar desondanks begrijpelijke manier wordt gepresenteerd, geeft dit filmdocument extra meerwaarde. Na het zien van deze documentaire kijk je toch op een andere manier naar de etenswaren die de lokale visboer in de aanbieding heeft.
Frank Heinen