The Flight That Fought Back (2005)

Regie: Bruce Goodison | 95 minuten | drama, documentaire | Acteurs: Greg Benson, Jason LeGrande, Bryce Wagoner, Kevin Paul, Bryan Friday, Steve Izay, Raj Maan, Toni Youngblood, Ankur Bhatt, Pej Vahdat, Dick Bennet, Robin Bird, Stan Bly, Irene Bulhak, Roger Cantu, Christy Clark, Robert Cushman, Lenore Cutler, Brian DeCato, Annette Dominguez, Diana Marie Ferra, Larry Hanes, Bernie Hourihan, Jessica Kaplan, Phil Ladner, Tracy Miller, Madden Page, Julia Parker, Lynda Perlman, Suzanna Sanchez, Victoria Spark, Nefetari Spencer, Kiefer Sutherland, Robert Wood, Don Worley

Deze voor een Emmy genomineerde documentaire, zoals de dvd-hoes ons graag laat weten, heeft een wat ongemakkelijke verhouding tussen vorm en inhoud. De inhoud is namelijk bijzonder interessant. Wat gebeurde er precies die bewuste dag in september, met name aan boord van dit vliegtuig? Wie waren de passagiers en crew-leden die in deze afschuwelijke situatie verzeild raakten? Hoe voelden de passagiers zich? Welke woorden hebben ze met hun geliefden gewisseld? En welke acties zijn er daadwerkelijk ondernomen? Het zijn dit soort vragen en hun antwoorden zoals ze gegeven worden in deze documentaire, vooral door de familieleden, die deze documentaire boeiend houden. Het is de vorm waarin dit alles gegoten is, die echter bij tijd en wijlen de wenkbrauwen doet fronzen.

Dat de documentaire eigenlijk deze noemer niet mag hebben – het is meer een docudrama – is in principe geen probleem. Al blijf je bij het zien van de verschillende ensceneringen continu twee lagen zien – de acteurs, en de werkelijke mensen die ze uitbeelden, en waarvan je nooit zeker weet of ze precies zo gehandeld hebben – je krijgt nu toch een beter, en levendiger beeld van alle gebeurtenissen. En het feit dat het hier niet zomaar een losse interpretatie van de makers betreft, maar een reconstructie gemaakt aan de hand van de vele persoonlijke verhalen van de familieleden die met de passagiers contact hebben gehad, geeft het verhaal toch een extra authentieke lading. Wanneer je de film aan het kijken bent, is het alsof al deze familieleden bij elkaar in een kamer zitten, en gezamenlijk, via de informatie die ze middels de telefoongesprekken hebben gekregen, een kloppend verhaal aan het vormen zijn.

Maar waarom moeten er dan weer allerlei herhalingen en standaard actiemechanismen worden ingevoegd om het verhaal wat smeuïger te maken voor het publiek? Zo wordt de strijdkreet “let’s roll!” van één van de passagiers, zoals verteld door zijn vrouw, nog maar een keer op precies dezelfde wijze gebruikt om de spanning op te drijven wanneer de passagiers op het punt staan actie te ondernemen. En wanneer er wordt verteld dat het niet duidelijk is waarom de kapers van deze vlucht later toesloegen dan bij de andere vluchten, zien we één van hen naar de cockpit deur lopen, zich bedenken, en weer op zijn stoel plaats nemen, terwijl de piloot intuïtief omkijkt naar de deur. Spannend! En dan is er het heftige camerawerk en de actiefilmmuziek die de beelden begeleiden van de snelle autorit van één van de passagiers naar het vliegtuig. Dit alles geeft dit docudrama zo af en toe erg veel het karakter van een (goedkope) actiethriller. Of een tv-serie over terrorisme, wellicht? Het is al niet een briljant idee om Kiefer Sutherland, van de hitserie ’24’, de voice-over te laten verzorgen bij de beelden, maar wanneer vervolgens ook nog gebruik wordt gemaakt van groter en kleiner wordende kadertjes in het frame, en er verschillende keren van splitscreen gebruik wordt gemaakt, alsmede van een regelmatig verschijnende, wegtikkende tijdsindicator – allemaal kenmerken van deze serie -, ga je je als kijker toch even ernstig achter je oren krabben. Je zou het bijna smakeloos gaan noemen.

Laten we het erop houden dat het gewoonweg overbodig is. De historie zelf is immers opmerkelijk en dramatisch genoeg, en de verklaringen van de betrokkenen zijn zo ontroerend en intrigerend, dat er geen enkele versterking nodig is. En gelukkig worden deze verhalen betrekkelijk onsentimenteel behandeld door de filmmakers. Geen beschamende close-ups wanneer er gehuild wordt of een te lange nadruk op dit soort scènes, maar een neutrale filmstijl die de familieleden hun zegje laat doen, en er genoegen mee neemt dat er doorgaans in een kalme en liefdevolle manier over hun partners, broers, zussen, of kinderen wordt gesproken. Slechts aan het einde van de film, wanneer er wat veel drama uit de verhalen wordt geperst door alle dromen en visioenen en bijzondere bezoekjes te visualiseren of reconstrueren, wordt er te weinig vertrouwd op de kracht van de vertellingen zelf.

Immers het is dit aspect dat de kijker geboeid houdt. Door een samenloop van omstandigheden – het vliegtuig had vertraging, de kapers sloegen later toe, telefoontjes werden toegestaan – krijgen we hier namelijk een uniek inkijkje in de levens van deze passagiers en crewleden. Het was de bedoeling dat alle vliegtuigen zo ongeveer tegelijk zouden neerstorten, om zo eventuele alarmeringen en repercussies te vermijden. Dit liep in het geval van vlucht United 93 anders dan gepland, waardoor de passagiers van het thuisfront te horen konden krijgen wat er met het WTC gebeurd was. Wat drama en emoties, en gedachtes over mogelijke ingrepen tot gevolg had. De essentiële informatiebron met betrekking tot deze “gegevens” zijn de familieleden en vrienden die thuis de telefoontjes aannamen. Via hen weten we dat er water gekookt werd om als wapen te gebruiken, dat een passagier in haar gesprek er eigenlijk alleen maar voor wilde zorgen dat haar man thuis zich geen zorgen maakte, maar ook dat er iemand tussen zat met een zwarte band judo, een piloot, en een burgeroorlogfanaat die de moed van de mannen bij Gettysburg bewonderde.

Ook al slaagt de dramatisering er niet in om de kijker volledig het “verhaal” in te trekken – voor een indrukwekkende nagelbijter die ook nog eens een waarheidsgetrouwe reconstructie presenteert, kun je het beste Paul Greengrass’ ‘United 93′ gaan bekijken -, het zijn de fascinerende vertellingen van de telefoongesprekken en de ooggetuigenverslagen, die het geheel overeind weten te houden en de film meerwaarde verschaffen.

Bart Rietvink