The Man Without a Past – Mies vailla menneisyyttä (2002)

Regie: Aki Kaurismäki | 97 minuten | drama, komedie, romantiek | Acteurs: Markku Peltola, Kati Outinen, Juhani Niemela, Keija Pakarinen, Sakari Kuosmanen, Annikki Tahti

Fins regisseur Aki Kaurismäki, en zeker ook zijn film ‘The Man Without a Past’ hebben een grote reputatie. Als van tevoren een film zo geprezen is (o.a. winnaar van de Grand Prix in Cannes, 2002), kan je dan nog objectief kijken? Wel als de film goed genoeg is om je als kijker al die hoog gespannen verwachtingen te laten vergeten. En dat lukt ‘The Man Without a Past’. De eerlijkheid gebiedt wel te zeggen dat dat niet alleen komt door een gevoel van bewondering, maar minstens zo vaak door een gevoel van verbazing.

‘The Man Without a Past’ is namelijk een vreemde film. Niet eens zozeer vanwege het verhaal, maar nog meer vanwege de manier waarop gefilmd is en waarop geacteerd wordt.
Het verhaal speelt zich af in een soort surrealistische wereld, die wel veel lijkt op die van ons, maar die toch anders is. Het lijkt soms net of ‘The Man Without a Past’ een oude film is, die later is ingekleurd. De ene keer rijdt men in een oude auto, alsof het hele verhaal zich afspeelt in de jaren vijftig, maar de andere keer blijkt alles toch in het heden te spelen.
De wereld die Kaurismäki ons voorspiegelt is een nogal koude en kille wereld, maar vreemd genoeg vallen de mensen in die wereld wel mee: zelfs de dreigende huisbaas van het containerpark, net als zijn zogenaamd bloeddorstige hond…

De mensen zijn misschien wel wat onderkoeld, en duidelijk zwak, waardoor ze in de problemen komen (de een wordt alcoholist, de ander bankberover), maar echt slecht is niemand. Dat men wat onderkoeld overkomt, ligt ook aan de acteerwijze. De rollen worden stijfjes neergezet in lange scènes.
Enig geduld om de film te bekijken is soms dan ook vereist. Die stijve en trage vertolking geeft de film soms een soort ‘soap’-effect. Sommige scènes eindigen bijvoorbeeld met een close-up van een betekenisvolle blik van een van de personages. Meestal overigens zonder enige duidelijke reden.
Zulke technieken maken de film verwarrend, soms irritant, maar meestal gelukkig ook intrigerend. Bovendien wordt de film vaak precies op tijd uit die traagheid getild: door de subtiel aanwezige melancholische humor, of door een verrassende wending. De twee sterkste momenten zijn wat dat betreft het gedeelte in de film waarin onze ‘held’ als een soort bandmanager enkele heilssoldaten stimuleert om een bandje te beginnen, om zo op een wat meer hedendaagse manier de blijde boodschap aan de man te brengen. Het resultaat is geweldig: vier mannen en een oudere vrouw, in Leger-des-Heilsuniform brengen schitterende, zwoele mariachimuziek ten gehore aan het Finse publiek, dat vooral bestaat uit het uitschot van de samenleving dat zich ophoudt in het containerpark. Niet veel vaker was de blijde boodschap zo overtuigend…

Het andere moment dat de film een impuls krijgt is de bankoverval waarbij onze naamloze held ongewild betrokken raakt. Met een soort gelatenheid ondergaat iedereen de toch dramatische gebeurtenis.
Die gelatenheid werkt uiteindelijk niet afstompend op de kijker, omdat wel zichtbaar wordt gemaakt dat het gebeurde echt dramatische gevolgen heeft voor de betrokkenen. Het geeft Kaurismäki de gelegenheid om nog eens enkele personages die het leven niet langer goed aankunnen (de overvaller, de bankmedewerkster, en natuurlijk de hoofdpersoon zelf) naar voren te laten komen.
Want dat is toch wat het meest blijft hangen. Ieder personage worstelt haast ongemerkt met de kleine en grote tegenslagen in het leven. Ondertussen draagt die overval eraan bij dat de hoofdpersoon weer achter zijn identiteit komt, waarmee het wat zwakkere einde van de film wordt ingeluid.

Maakt ‘The Man Without a Past’ de reputatie waar? Dat moet iedereen zelf maar uitmaken. Kaurismäki heeft met deze film in ieder geval een ietwat vreemd, maar vooral ook mooi en liefdevol portret afgeleverd van ‘de mens’.

Daniël Brandsema

Waardering: 4

Bioscooprelease: 25 september 2003
DVD-release: 7 december 2017 (DVD-box The Essential 5 – Aki Kaurismäki)