The Merchant of Venice (1973)
Regie: John Sichel | 131 minuten | drama | Acteurs: Laurence Olivier, Joan Plowright, Jeremy Brett, Michael Jayston, Anthony Nicholls, Anna Carteret, Louise Purnell, Malcolm Reid, Charles Kay, Benjamin Whitrow, Stephen Greif, Kenneth MacKintosh, Barry James, Michael Tudor Barnes, Denis Lawson, John Joyce, Nicolette McKenzie, Philip York, Alan Helm, Robin Meredith, Alan Crisp, George Howse, Andrew Johns, Mischa De La Motte, Clare Walmesley, Laura Sarti
‘The Merchant of Venice’ is een van Shakespeares beroemde verhalen naast Romeo and Juliet. Zoals de titel al impliceert, vinden de gebeurtenissen plaats in Venetië. De allereerste verfilming stamt uit 1908 en de film van regisseur John Sichel is de tiende in rij. Beelden uit de beroemde Italiaanse waterstad krijg je niet voorgeschoteld. Aan de vertelling doet het geen afbreuk, want de nadruk ligt toch op de interactie tussen de karakters en de locaties doen niet zozeer ter zake. ‘The Merchant of Venice’ is dan ook een film van de oude stempel; degelijke decors, geen vlotte scène overgangen en de film neemt rustig de tijd om zich te ontvouwen. Daarbij wisselt de camera niet dramatisch vaak van standpunt, veel overzichtshots en weinig gebruik van close-ups. Wanneer meer de focus ligt op een bepaald gezicht, is het vooral het karakter Shylock (Laurence Olivier) die de meeste voor zijn rekening neemt.
De start van ‘The Merchant of Venice’ is moeizaam, je ziet de zakenman Antonio (Michael Jayston) in een restaurant zitten waar hij zijn zorgen uit tegen een drietal mannen die hem opzoeken. Hun dialogen prikkelen nauwelijks. Het verbetert wanneer Antonio’s beste vriend Bassiano (Jeremy Brett) ook in het etablissement aankomt. De andere heren trekken zich terug en laten Antonio met Bassiano achter. Uitbundig begroeten deze vrienden elkaar. Dit komt ietwat vreemd op je over als kijker na de stijve formele omgang van Antonio met de andere heren. Doordat je de voorgeschiedenis niet kent waardoor de beide mannen zo’n sterke band delen, werkt hierbij in het nadeel.
Bassiano draalt niet lang om de zaken heen; hij heeft geld nodig om kans te maken bij zijn grote liefde Portia (Joan Plowright). Portia is erg welvarend en een vrijgezel zonder enig vermogen is geen waardige huwelijkskandidaat. Antonio geeft hem toestemming om een crediteur te zoeken in Venetië, hij wil graag zien dat Bassiano gelukkig wordt. Zodra de sluwe Shylock in beeld komt, wint de film aan levendigheid. Oliviers gezicht is geweldig expressief voor de oude rancuneuze Joodse geldschieter. Je weet vlug dat deze man gehaaid is. Tegen een merkwaardige voorwaarde wil Shylock wel de gevraagde drieduizend dukaten lenen. Antonio moet een pond van zijn eigen vlees afstaan als hij de schuld niet terugbetaalt binnen de gestelde termijn. Ondanks Shylocks vreemde voorstel, steekt Antonio zich in de schulden steken bij de Joodse koopman om Bassiano aan het gewilde geld te helpen. Niet wetende dat hiermee alle ellende begint…
‘The Merchant of Venice’ is vrij serieus van toon, maar wint aan luchtigheid wanneer je kennis maakt met de twee potentiële huwelijkskandidaten van Portia; de prins van Marokko (Stephen Greif) en de prins van Aragon (Charles Kay). Deze heren van blauw bloed zorgen voor de komische noot. De prins van Marokko gedraagt zich namelijk erg verwijfd. Greif is daarbij ontzettend bruin geschminkt. Prins Aragon lijkt zo uit een bejaardenhuis te zijn gewandeld; de woorden ‘oud’ en ‘krakkemikkig’ typeren hem perfect.
Laurence Olivier (‘Spartacus’) sprankelt in deze productie. Bij hem komen de moeilijke Shakespeare dialogen het meest ongekunsteld over de lippen. Dit is in mindere mate het geval bij de andere acteurs. Al moet worden vermeld dat Olivier wel een voorsprong beschikte ten aanzien van zijn collega’s. Hij kon uit zijn ervaring putten van zijn titelrol in ‘Othello’ uit 1965 en de rol van Romeo in ‘Romeo and Juliet’ uit 1968. Michael Jayston geeft aan Antonio een sympathiek gezicht, maar Jayston verbleekt bij de scènes waarin zijn karakter tegenover Shylock staat. Olivier ‘veegt’ de vloer met Jayston aan door zijn mimiek.
Joan Plowright (‘Spiderwick Chronicles’ en weduwe van Olivier) is als Portia vooral vermakelijk wanneer ze samen met Nerissa (Anna Carteret) in het geniep een plan uitvoert voor haar geliefde Bassanio. Tegenspeler Jeremy Brett zet de Venetiaanse jongeman Bassiano aimabel neer. Maar chemie tussen Brett en Plowright ontbreekt, het lijkt een onlogisch koppel. Fans van de televisieserie ‘The Adventures of Sherlock Holmes’ zullen Brett herkennen, hij speelde namelijk de beroemde detective.
‘The Merchant of Venice’ kent weliswaar een aanloopperiode, maar zodra de film op stoom is, wint het aan kracht. De spanning rondom het lot van Antonio wordt keurig langzaam opgebouwd en het antwoord blijft lekker lang onbekend waardoor je als kijker keurig bij de les blijft. ‘The Merchant of Venice’ is een solide klassieker met weinig opsmuk en prima acteerwerk.
Ans Wijngaarden