The Ninth Configuration (1980)

Regie: William Peter Blatty | 113 minuten | drama, komedie, thriller | Acteurs: Stacy Keach, Scott Wilson, Jason Miller, Ed Flanders, Neville Brand, George DiCenzo, Moses Gunn, Robert Loggia, Joe Spinell, Alejandro Rey, Tom Atkins

Na het megasucces van de ‘The Exorcist’ verfilming, besloot auteur William Blatty om zelf ook maar eens een filmpje te maken. Het resultaat van die noeste arbeid luistert naar de naam ‘The Ninth Configuration’ en wordt op het DVD-hoesje omschreven als ‘een kruising tussen ‘Apocalypse Now’ en ‘The Exorcist”. Niet de minste titels dus. Helaas maakt Blatty de verwachtingen niet waar.

Het verhaal van ‘The Ninth Configuration’ speelt zich af in een door God verlaten kasteel ergens in het Noorden van Amerika. De bouwval is op de schop gegaan en dient nu als opvanghuis voor getraumatiseerde Vietnam-veteranen. De bewoners worden door de buitenwereld nogal argwanend bekeken, volgens critici faken de mannen krankzinnigheid. Het is aan de nieuwbakken psychiator Dr. Kane (Keach) om te onderzoeken of de soldaten nu echt gestoord zijn of dat ze op kosten van de staat lekker los kunnen gaan. Gaandeweg begint Kane steeds verknipter te worden. De dokter is niet wie hij zegt te zijn.

Het verhaal van Blatty’s regiedebuut biedt genoeg spanning en sensatie. Dat de beste man kan schrijven bewees hij al met het ijzingwekkende verhaal rond Father Merrin in ‘The Exorcist’. De gebeurtenissen die je in ‘The Ninth Configuration’ te zien krijgt zijn al eerder neergepend door de maestro in zijn roman ‘Twinkle, Twinkle, Killer Kane’. Klinkt allemaal veelbelovend, ware het niet dat Blatty in de regiestoel niet weet te overtuigen. Al vanaf het begin van de film wordt je in het diepe gegooid. De opbouw rammelt en is fragmentarisch geschoten. Als je de synopsis niet van te voren leest dan zul je zeker in het eerste uur vol vragen blijven zitten.

Blatty gooit droomscenes, heden en verleden door elkaar heen. Je zult moeten puzzelen om het verhaal te kunnen volgen. De trage opbouw en de stijve acteerprestaties maken het schouwspel er niet makkelijker door. Stacy Keach heeft de hoofdrol en loodst je door het verhaal. Hoewel Keach een prima acteur is is hij in ‘The Ninth Configuration’ behoorlijk vervelend om naar te kijken. Dr. Kane is een gesloten man met een monotone stem en de motoriek van een robot. Het smoelwerk van de zielenknijper beperkt zich tot een verontruste blik of een peinzende oogopslag. Pas na een uur snap je hoe Kane zo geworden is, maar tot die tijd moet je het doen met een chagrijnige dokter die niet sympathiek overkomt. De overige karakters winnen ook pas halverwege de film aan diepgang. Alleen Dr. Fell, een mooie rol van Ed Flanders, is direct sympathiek. Blatty’s productie komt nogal stug van de grond en is taai.

De gekken die het kasteel bewonen zijn niet overtuigend. De scenes waarin de ‘loonies’ opdraven komen vermoeid over. Het wordt ook niet duidelijk wat Blatty met deze personages wil. Zijn de geflipte oud-militairen humoristisch bedoeld? In lang uitgesponnen passages vuren ze de ene na de andere one liner op Kane af, die op zijn beurt weer net zulke onzin uitkraamt als zijn patiënten. En passant neemt Blatty de ruimte om een (religieus) levensfilosofietje tussen de regels door te plakken. Erg spannend zijn de conversaties niet in beeld gebracht en de abrupte scenewisselingen maken het het kijken er niet makkelijker op. De afstandelijke regie nekt de film. Alhoewel…

Net op het moment dat je de hoop op wilt geven, neemt ‘The Ninth Configuration’ een schokkende wending. Ineens vallen de puzzelstukjes op hun plaatsen is de film een stuk beter te verhapstukken. Jammer dat je daar 75 minuten op moet wachten. Verder blijft Blatty’s fragmentarische regie op de zenuwen werken. Ook het theatrale acteerwerk oogt gedateerd. Toch heeft dit filmpje iets wat het toch intrigerend maakt. Noem het de X-factor. Maar of het nu de grauwe sfeer, de apathische (maar toch beklijvende) acteerprestaties of de melancholische muziek is…? Ondergetekende is er nog niet over uit. Hoe dan ook, zoiets als ‘The Ninth Configuration’ heb je nog nooit gezien. Een mislukt meesterwerk of een pompeus broddelwerkje: de film geeft je geen pasklaar antwoord op die vraag.

Frank v.d. Ven

Waardering: 3

Bioscooprelease: 25 juli 1985