The Shock Doctrine (2009)

Regie: Mat Whitecross, Michael Winterbottom | 80 minuten | documentaire

De documentaire ‘The Shock Doctrine’ is een adaptatie van het gelijknamige boek van antiglobaliste Naomi Klein. De shock doctrine houdt in dat overheden natuurrampen, oorlog, of terrorisme gebruiken om het vrijemarktprincipe door te drukken dat we kennen van Nobelprijswinnaar en vrijemarktfundamentalist Milton Friedman. Door een ramp zou de getroffen bevolking eerder instemmen met verregaande economische hervormingen.

Het levert een documentaire op die nogal wat vragen oproept. De filmmakers (Michael Winterbottom en Matt Whitecross) doen het voorkomen alsof de shocktactiek exclusief gebruikt wordt voor economische doelen en dat de tactiek niet ouder is dan zestig jaar. De geschiedenisboekjes geven hen ongelijk. De shocktactiek werd al door Hitler gebruikt ten tijde van de Reichstagbrand (1933). Ook wordt de tactiek gebruikt voor andere dan economische doelen, zoals een steeds verdere inbreuk op de privacy van burgers. Verder werd het deze recensent niet echt duidelijk wat het verband is tussen een landelijke catastrofe, landelijke hervormingen en individuele martelingen.

‘The Shock Doctrine’ gaat dan ook minder over deze doctrine, dan over Naomi Kleins stokpaardje: de verschrikking van onbeperkt marktliberalisme. De film lijkt vaker op een persoonlijke afrekening met Friedman dan op een rustig betoog over armoe en onrecht. Dat de film zelf een soort shocktactiek hanteert (veel heftige beelden van bombardementen, psychiatrische martelmethoden en andere narigheid) werkt ook al niet mee. Om nog te zwijgen van de manipulatieve score en de oproep tot actie waarmee de film eindigt.

Wat ‘The Shock Doctrine’ wel goed doet, is het impliciet oproepen van vragen. Volgens Friedman werkt de vrijemarkteconomie alleen in een democratische omgeving. Dat lijkt een onmogelijke opgave. In een vrijemarkteconomie zijn er per definitie grote verschillen tussen de happy few en de arme massa. Het is dezelfde massa die in een democratie bepaalt wie er aan de macht komt. Hoe ga je daar mee om als de angsttactiek is uitgewerkt? En hoe ga je om met een bevolking die compleet neurotisch is geworden van angst?

Het is jammer dat de makers hier niet op in gaan. Ook is het jammer dat de nieuwe tactiek van overheden (het opblazen van banale affaires om grotere zaken buiten beeld te houden) nergens wordt genoemd. Zo wordt ‘The Shock Doctrine’ een moeizame bedoening, die tekortschiet op samenhang, objectiviteit en diepgang. Als pamflet nog net geslaagd, als geschiedenisles twijfelachtig, als bijdrage aan een actuele discussie te drammerig. An unconvincing truth, to say the least.

Henny Wouters

Waardering: 2.5

Bioscooprelease: 22 april 2010