The Sixth Sense (1999)

Regie: M. Night Shyamalan | 107 minuten | drama, thriller | Acteurs: Bruce Willis, Haley Joel Osment, Toni Collette, Olivia Williams, Mischa Barton, Donnie Wahlberg, Peter Anthony Tambakis, Jeffrey Zubernis, Bruce Norris, Glenn Fitzgerald, Greg Wood, Trevor Morgan, Angelica Torn, Lisa Summerour, Firdous Bamji

Het zit M. Night Shyamalan niet mee. Zijn overdonderende internationale doorbraakfilm ‘The Sixth Sense’ (1999) heeft hij (vooralsnog) nooit meer kunnen overtreffen. Scoorden ‘Unbreakable’ (2000), ‘Signs’ (2002) en ‘The Village’ (2004) nog redelijk, ‘Lady in the Water’ (2006) en ‘The Happening’ (2008) werden compleet neergesabeld door de pers en ook het publiek haalde zijn neus ervoor op. Je bent zo goed als je laatste film, heeft ook Shyamalan ontdekt. Men gaat daarmee echter voorbij aan het feit dat hij met ‘The Sixth Sense’ – in tegenstelling tot wat velen denken niet zijn debuut, maar al zijn derde film – het genre van de paranormale thriller weer opnieuw op de kaart heeft gezet. ‘The Sixth Sense’ betekende niet alleen voor de regisseur een drastische omslag in zijn leven, maar ook vrijwel alle anderen die erbij betrokken waren. Bruce Willis profileerde zich ermee als acteur die meer in zijn mars had dan de stoere actieheld uithangen en voelde zich eindelijk serieus genomen door zijn collega’s en door de pers. De talentvolle Australische actrice Toni Collette forceerde haar doorbraak in de Verenigde Staten en kindster Haley Joel Osment werd een van de jongste acteurs ooit die in aanmerking kwam voor grote filmprijzen.

‘I see dead people’ is inmiddels een klassieke filmquote. Wat Shyamalan zo goed doet in ‘The Sixth Sense’ is zijn kijkers tot kort voor het einde in het ongewisse te laten over of de elfjarige Cole Sear (Haley Joel Osment) nu écht dode mensen ziet of lijdt aan hallucinaties. De gelauwerde psycholoog Dr. Malcolm Crowe (Bruce Willis) is de enige die hem kan helpen. Zijn carrière zit in het slop nadat hij door een van de weinige patiënten die hij niet kon helpen, Vincent Grey (Donnie Wahlberg), is neergeschoten in zijn eigen huis. Grey pleegde daarna zelfmoord. Sindsdien zoekt Crowe naar een manier om met zijn schuldgevoelens om te gaan, om het goed te maken wat hij bij Vincent fout heeft gedaan. In Cole, die net als Vincent teruggetrokken en eenzaam is en soms agressief gedrag vertoont, ziet hij de ultieme mogelijkheid om zijn fouten uit het verleden recht te trekken. Cole komt uit een gebroken gezin en woont alleen met zijn moeder Lynn (Toni Collette), die keihard werkt om de eindjes aan elkaar te knopen en geen idee heeft wat het grote geheim van haar zoontje is. Crowe stort zich vol overgave op het kind, zeker nu zijn vrouw sinds het incident met Vincent Grey koel en afstandelijk tegen hem is en zijn relatie op sterven na dood is. Zijn vermoeden dat er veel meer aan de hand is met Cole dan een gedragstoornis, wordt bevestigd wanneer het jongetje hem onthult dat hij dode mensen kan zien.

‘The Sixth Sense’ is sober gefilmd. Shyamalan filmt statige, rustige beelden en creëert overzichtelijke kaders. Hij vertrouwt volledig op het door hem geschreven script en de kracht van zijn acteurs. In deze bovennatuurlijke thriller pakt die strategie uitstekend uit. In de ingetogen, haast onderkoelde sfeer die hij opwekt zwelt de spanning flink aan. Ogenschijnlijk gebeurt er weinig gedurende het eerste uur, maar onder de oppervlakte borrelt het grote geheim, de slotapotheose waar Shyamalan zorgvuldig naartoe werkt en die briljant uitpakt. In die befaamde slotscène vallen alle eerdere gebeurtenissen ineens op zijn plaats. Bovendien weet Shyamalan diezelfde gebeurtenissen ineens in een compleet ander perspectief te zetten. ‘The Sixth Sense’ wordt daardoor ineens veel meer dan een bovennatuurlijke thriller en ontpopt zich als een tragisch liefdesdrama. Overigens betekent de onderkoelde manier van filmen niet dat Shyamalan zijn kijkers niet op gezette tijden de stuipen op het lijf jaagt met ronddolende gestorvenen en beklemmende geluidseffecten. Deze onvermijdelijke elementen – dit is immers een thriller – staan echter allemaal in dienst van het uiteindelijke, dieper liggende doel.

Bruce Willis speelt bijzonder onderkoeld, maar dat is (uiteraard, zeg je achteraf) de bedoeling. Toni Collette maakt het beste van een rol die haar eigenlijk veel te weinig mogelijkheid geeft zichzelf te profileren. In één scène, tegen het einde van de film, krijgt ze ruimte om haar moeder-zoonrelatie met Cole pas echt kleur te geven. Het is een scène die blijft hangen. Olivia Williams draaft kortstondig op als de echtgenote van Crowe, maar kan in feite geen kant op met deze vlakke rol. Dé grote ontdekking van deze film is Haley Joel Osment, die dan misschien piepjong is maar al bijzonder volwassen voor de dag komt. Een angstig kind zou op de lachspieren kunnen werken, maar Osment speelt de rol van Cole zo goed dat je oprecht met hem mee huivert. Voor een rol als deze moet je als kind echt kunnen acteren en Osment stelt geen moment teleur. Hij wekt oprechte emoties op en komt heel breekbaar over. Dit is een jongetje dat echt in de war is en zijn geheim aan niemand durft te vertellen – zelfs niet aan zijn moeder – omdat hij bang is om te worden uitgemaakt voor freak. Zowel hij als Collette verdienden een Oscarnominatie voor hun rol. In totaal werd de film genomineerd voor zes Oscars, waaronder voor beste regie, beste originele script en beste film. Ook de mooie score van James Newton Howard kreeg veel lof toegezwaaid.

M. Night Shyamalan veroorzaakte met ‘The Sixth Sense’ een revolutie binnen het genre van de dramatische thriller. Deze film werkt op verschillende niveaus: dit is niet zozeer een spannende griezelfilm als wel een emotioneel drama dat draait om de relatie tussen een jongetje en zijn psycholoog, Malcolm en zijn echtgenote en Cole en zijn moeder. Osment is een geweldige ontdekking in een rol die de hele film had verpest als hij te schattig was gespeeld en Collette toont in elke scène de juiste hoeveelheid verwarring en liefde voor haar vreemde zoon. Willis vormt met zijn subtiele spel het hart van de film. Maar natuurlijk is het Shyamalan die de meeste lof verdient voor het samenvoegen van alle elementen. De gedempte kleuren, de subtiele vooruitwijzingen (bijvoorbeeld de dalende temperatuur in de aanwezigheid van een geest en het handige gebruik van de kleur rood) en de verrassende wending aan het einde zijn zo goed uitgevoerd dat je compleet op het verkeerde been wordt gezet. Deze moderne, emotioneel complexe klassieker is even schrijnend als angstig.

Patricia Smagge

Waardering: 4

Bioscooprelease: 23 december 1999