The Spanish Earth (1937)

Regie: Joris Ivens | 52 minuten | documentaire

De oorlog in Vietnam was de eerste oorlog die in hoge mate bepaald werd en tot stand kwam door media-verslaggeving, maar in 1937 drong Joris Ivens als één van de eersten door tot in de frontlinies van een echte oorlog om deze vast te leggen op film. Het zorgt voor een onmiddellijk en authentiek beeld van de directe betrokkenen, een aspect dat de grootste aantrekkingskracht is van ‘The Spanish Earth’.

Ivens’ camera zit dicht op de betrokkenen, waardoor de kijker van dichtbij zicht krijgt op tanks, huilende moeders, gewonden op brancards, en de bevolking die forten bouwt in het centrum van Madrid. Een voice-over van niemand minder dan Ernest Hemingway houdt de kijker emotioneel betrokken bij de gebeurtenissen in de film en schetst de context en achtergrond van de strijd.

Hemingway benadrukt nog eens dat alles echt is, en dat het geheel een extra lading krijg hierdoor: “Mannen kunnen niet acteren voor de camera in de nabijheid van de dood”. Kortom, de camera registreert gewoon de werkelijkheid en de gefilmden zijn niet in de gelegenheid om zich hiervan bewust te zijn.

Zoals wel vaker in de meer politiek getinte documentaires van Ivens wordt de nadruk gelet op samenwerking van de bevolking om de gemeenschappelijke vijand (letterlijk of iets figuurlijks als het kapitalisme) te bevechten. De gebalde vuist voor het volksleger, voor Republikeins Spanje. De heroïsche trek voorwaarts van een zestal mannen dat vecht om hun grond. Dit alles voorzien van doorgaans “vrolijke”, strijdbare vioolmuziek.

Maar het verhaal van de grote groep wordt ook verpersoonlijkt door het uitlichten van het lot van één bepaalde soldaat, de jongen Julian – een beetje als het meisje met de rode jas in ‘Schindler’s List’. Er wordt getoond hoe hij een brief naar zijn ouders schrijft, dat hij over drie dagen thuis zal zijn. De kans was aanwezig om dit aspect emotioneel uit te melken maar Ivens is hierin verrassend terughoudend. Hoewel in het Spaans te lezen is dat de jongen “Ik hou van je” schrijft en de brief een aanzienlijk formaat heeft, volstaat de voice-over met een puur zakelijke samenvatting van een paar woorden. Het maakt van ‘The Spanish Earth’ een degelijke, waardige documentaire, die een intiem beeld geeft van een burgeroorlog en zich hard maakt voor het zelfbeschikkingsrecht van een/het volk.

Bart Rietvink