The Third Man (1949)
Regie: Carol Reed | 104 minuten | misdaad, thriller | Acteurs: Joseph Cotten, Orson Welles, Alida Valli, Trevor Howard, Bernard Lee, Paul Hörbiger, Ernst Deutsch, Siegfried Breuer, Erich Ponto, Wilfrid Hyde-White, Hedwig Bleibtreu
Wie wel eens lijstjes heeft gezien met daarop de top honderd van meest legendarische filmschurken aller tijden, heeft ergens tussen Hannibal Lector (‘The Silence of the Lambs’) en Norman Bates (‘Psycho’) ongetwijfeld de naam van Harry Lime zien staan. Deze creatie van Orson Welles uit ‘The Third Man’ is een memorabel filmpersonage, en dat óndanks het feit dat de film al voor tweederde voorbij is wanneer hij voor het eerst ten tonele verschijnt. Alleen al de manier waarop Lime zijn intrede doet – hij duikt plotseling op uit de schaduwen van een nis – blijft de filmkijker bij. Deze Harry is duivel in hoogst eigen persoon – diabolisch en immoreel, maar tegelijkertijd buitengewoon charismatisch. ‘Citizen Kane’ mag dan Welles’ belangrijkste film zijn geweest, zijn bijdrage aan ‘The Third Man’ is minstens zo memorabel.
Holly Martins (Joseph Cotten), een goedgelovige Amerikaanse auteur van derderangs avonturenromans, komt naar Wenen om een lezing te geven voor een cultureel genootschap. Bij zijn aankomst verneemt Holly tot zijn verbijstering dat zijn jeugdvriend Harry Lime (Orson Welles) onlangs op geheimzinnige wijze om het leven is gekomen en betrokken was bij duistere zaakjes. Holly neemt geen genoegen met de uitleg van de politie en gaat zelf op onderzoek uit. Op zoek naar de ‘derde man’, die Limes lijk zou hebben weggesleept, komt hij in contact met een van Limes vriendinnen (Alida Valli) en met een hele reeks onbetrouwbare types. Daarbij ontdekt hij dat Harry niet (meer) de man was die hij ooit zijn vriend noemde. Zoals iedereen behalve Holly al weet, heeft Harry zijn eigen dood in scène gezet om te kunnen ontsnappen aan politiefunctionaris Calloway (Trevor Howard).
‘The Third Man’ is een film die buitengewoon goed in elkaar zit. Het is niet zo dat het script – officieel van de hand van Graham Greene, maar bekend is dat Welles en regisseur Carol Reed eveneens een flinke vinger in de pap hadden – zo uitzonderlijk is, maar vooral de aankleding van de film is subliem. Neem alleen al de rijke, onheilspellende en Oscarwinnende cinematografie van Robert Krasker. Het Wenen van kort na de Tweede Wereldoorlog – net als Berlijn door de geallieerden in vier zones opgedeeld – is een grotendeels verwoeste spookstad en tevens een fantastisch decor voor een film noir als deze. Reed en zijn team konden hun film op locatie opnemen en legden zodoende een angstaanjagende omgeving met een hoog realiteitsgehalte vast. De belichting, de vele scheve shots en natuurlijk de look van het in de oorlog platgelegde Wenen maken van ‘The Third Man’ een bijzonder knap gefotografeerde film. Ook de muziek is opmerkelijk; de soundtrack staat boordevol deuntjes die Anton Karas speelde op zijn sitar, een instrument dat tot dat moment nog niet eerder was gebruikt in films.
Ook het acteerwerk draagt bij aan de kracht van de film. Natuurlijk steelt Orson Welles de show met zijn briljante vertolking van de mysterieuze Harry Lime, maar vergeet ook Joseph Cotten niet. Regisseur Reed wilde eigenlijk James Stewart voor de rol, maar producer David O’Selznick drukte zijn zin door en schoof Cotten naar voren (geheel tot tevredenheid van Welles, die al jaren goed bevriend was met de acteur). Gelukkig maar, want Cotten is de ideale acteur om Holly Martins te spelen. Aan het begin van de film is hij nog de onschuldige en naïeve schrijver van westernprullen, maar aan het einde kun je aan hem zien dat hij gehard is en zware lessen heeft geleerd over vriendschap, trouw en gerechtigheid. De Italiaanse actrice Alida Valli speelt een van haar beste rollen in een Engelstalige film. Als de mysterieuze Anna, vriendin van Harry, doet ze bij vlagen zelfs denken aan Ingrid Bergman. Ook Trevor Howard staat zijn mannetje als politie-inspecteur Calloway.
Voor de liefhebbers van de film noir is ‘The Third Man’ een van de meesterwerken in het genre en een film die je zeker niet mag missen, met een aansprekend verhaal én artistieke hoogstandjes. Alle ingrediënten zijn aanwezig; een boeiend script, een van de meest legendarische filmschurken aller tijden, innovatieve regie, een overdonderende cinematografie en een onvergetelijke soundtrack. Geen wonder dat deze film filmliefhebbers al ruim vijf decennia weet te boeien!
Patricia Smagge
Waardering: 5