Twelve Monkeys – 12 Monkeys (1995)
Regie: Terry Gilliam | 129 minuten | drama, thriller, science fiction | Acteurs: Bruce Willis, Madeleine Stowe, Brad Pitt, Christopher Plummer, Jon Seda, Joseph Melito, David Morse, Michael Chance, Vernon Campbell, H. Michael Walls, Bob Adrian, Simon Jones, Bruce Kirkpatrick
Een gevaarlijk virus, tijdreizen, gekte, Bruce Willis en Brad Pitt zijn de ingrediënten van de mysterieuze sciencefiction thriller ‘12 Monkeys’. De film is het werk van Terry Gilliam, ook verantwoordelijk voor onder andere ‘Monty Python and the Holy Grail’. Deze keer kiest hij echter niet voor een comedy, maar creëert hij een angstaanjagend, spannend en verwarrend verhaal. ‘12 Monkeys’ is een film die niet alleen de kwetsbaarheid van de menselijke psyche portretteert, maar ook de toeschouwer zélf in een onzekere toestand achterlaat. Op deze manier wordt er, mede dankzij de acteerprestaties, een diepe indruk achtergelaten.
Het is 2035. Maar één procent van de mensheid heeft een dodelijke pandemie uit 1996 overleefd. De overgebleven ‘geluksvogels’ leven gedwongen ondergronds, terwijl de oppervlakte opnieuw wordt overheerst door wilde dieren. Een groep geleerden wil de oorsprong van het virus ontdekken en sociopaat James Cole (Bruce Willis) is daar volgens hen de uitgelezen persoon voor. De organisatie ‘Army of the Twelve Monkeys’ schijnt iets met de verspreiding van het virus te maken hebben en om dat nader te onderzoeken willen de wetenschappers Cole laten tijdreizen naar het jaar des onheils. In plaats van terug naar 1996 wordt hij echter per ongeluk naar 1990 gestuurd, waar hij in de problemen komt met politie en in een psychiatrische inrichting wordt vastgehouden. Daar ontmoet hij niet alleen iemand die van belang is voor het onderzoek, maar ook een intrigerende jongedame.
’12 Monkeys’ blijft de gehele twee uur interessant doordat er verschillende verwarrende elementen toegevoegd zijn. De gebeurtenissen vinden plaats in het verleden en aangezien bekend is dat het kwaad van het virus zal geschieden, weet de kijker in principe wat er gaat gebeuren. Toch slaagt de film erin de spanning hoog te houden, je gaat namelijk stiekem hopen dat het allemaal goed komt… Verder komt het thema van gekte op verschillende manieren tot uiting. Ten eerste is Cole een sociopaat en komt hij in het verleden ook weer in een inrichting terecht, tevens zit bij de aanvoerder van ‘Army of the Twelve Monkeys’ een steekje los. Hoewel Cole niet écht gek is, lijkt hij in de loop van het verhaal steeds meer de grip op de realiteit te verliezen. Wat is echt en wat niet, wat is heden en wat is verleden? De toeschouwer wordt in deze verwarrende toestand meegetrokken, totdat hij zelf ook niet weet wie precies wie is, waar ze vandaan komen en wie verantwoordelijk is voor welke daden. Deze toestand wordt niet alleen inhoudelijk bewerkstelligd, maar ook door vormelementen. Zo verschijnen er flashbacks en dromen in beeld zonder dat de kijker weet wat ze betekenen. Ook een duidelijk hoorbare stem zonder bekende oorsprong werkt mystificerend. De verwarring wordt naarmate de tijd vordert intenser en bij het – tot op zekere hoogte – open einde is er genoeg stof om over na te denken. De verwarring en mysterie hebben in dit geval dus een positieve consequentie, ze werken stimulerend en interessewekkend.
Aan de kracht van de film wordt ook bijgedragen door het sterke acteerwerk. Vooral Brad Pitt als Jeffrey Goines valt op. Cole ontmoet hem in het psychiatrische ziekenhuis, maar in tegenstelling tot Cole lijkt Goines daadwerkelijk niet helemaal goed bij z’n hoofd. Pitt weet diens geestestoestand op een indrukwekkende manier te vertolken, alleen al door met een schele, gestoorde blik uit zijn ogen te kijken. Verder doen zijn stemmingswisselingen en de pogingen tot het verbloemen van zijn afwijking realistisch aan.
’12 Monkeys’ is een film met een enigszins bizar thema, Gilliam weet de genres sciencefiction, thriller en drama op een zeer interessante manier te combineren. Dankzij de mystificerende gebeurtenissen, zowel op inhoudelijk als op formeel niveau, wordt de toeschouwer gestimuleerd om de film te overdenken. Gilliam test als het ware de menselijk psyche, wat extra goed geslaagd is dankzij het sterke acteerwerk. Een film die blijft fascineren.
Alexandra Hoff
Waardering: 4.5
Bioscooprelease: 18 april 1996