Variations on a Theme – Variációk egy témára (1963)

Regie: István Szabó | 10 minuten | korte film

‘Variations on a Theme’ (‘Variációk egy témára’) is een korte film die Szabó op de Béla Bálasz film studio maakte en op enthousiaste reacties kon bogen. In dit filmpje wordt Szabó’s fascinatie voor oorlog, en de gevolgen hiervan voor mens en maatschappij – een thema waar hij in zijn speelfilms later nog vaak op terug zou komen – reeds duidelijk.

Dit korte filmpje bestaat uit drie nog kortere filmgedeeltes. Het eerste deel bestaat uit allerlei letterlijke oorlogsbeelden, die vergezeld gaan van vrolijke klassieke muziek. De eerste beelden zijn nog “onschuldig”: lachende soldaten, overhead shots van een rij tanks in een loods, een groep bommenwerpers in de lucht, groepen mensen die met een lach op het gezicht de Hitlergroet geven. Totdat de ellende losbarst. De bommen vallen, huizen branden af. En waar we hiervoor nog voornamelijk de soldaten in beeld zagen, zien we nu vooral de slachtoffers, die levenloos op de grong liggen, en door een paard besnuffeld worden. Allemaal ellende.

Het tweede filmpje toont (vermoedelijk) een vader met zijn zoontje, die in een museum loopt waar wapentuigen uit de oorlog zijn uitgestald. De jongen bekijkt de pistolen en granaten aanvankelijk vanuit louter interesse, maar beiden krijgen steeds meer adrenalinestoten wanneer de vader vertelt en voordoet hoe de wapens gebruikt werden. Dit stukje wordt lange tijd zonder geluid getoond, maar ineens wanneer de vader een mitrailleur simuleert, horen we het échte geluid van dit wapen op de soundtrack. Huiveringwekkend. Helemaal wanneer we de kleine jongen hier lachend bij in de buurt zien staan.

Het derde filmpje lijkt volkomen ontdaan te zijn van oorlog. Een groep mensen zit op een zonnig terras van een drankje of een sigaretje te genieten terwijl de serveerster vrolijk in de rondte loopt. Maar er is wat vreemds aan de hand. Iedereen op het terras zit met een zonnebril op, inclusief de saxofoonspeler op het muurtje. Wanneer we een man met het drukknopje van zijn pen zien spelen, horen we op de maat van het drukken plotseling het geluid van marcherende soldaten. En ook het kammen van iemands haar gaat vergezeld van dit geluid. Wat betekent dit? Heeft iedereen, gesymboliseerd door de zonnebrillen, de ogen afgewend van mogelijk gevaar dat nabij zou kunnen zijn? Het marcherende geluid wordt luider, oftewel, komt dichterbij. En dan ineens doet één van de aanwezigen zijn zonnebril af en kijkt wat er nadert…

Bart Rietvink