Vast (2011)

Regie: Rolf van Eijk | 50 minuten | drama, korte film | Acteurs: Tygo Gernandt, Sigrid ten Napel, Pieter van Terheijden

Twee jaar jeugddetentie heeft Isabel (Sigrid ten Napel) gekregen in ‘Vast’, van regisseur Rolf van Eijk (script van Bastiaan Tichler). Het is een zware straf, die in de werkelijkheid ook wel aan minderjarige moordenaars wordt opgelegd. Wat zij ook heeft gedaan, ze heeft een excuus, een ‘voorgeschiedenis’ die in de rest van de film wordt blootgelegd. Al doet Isabel zelf alles om zichzelf maar te verbergen. Als ze zich moet omkleden in nabijheid van anderen, zijn haar schouders verkrampt naar elkaar toegedraaid. Als andere meisjes van haar cellenblok vragen stellen, trekt ze een gekke bek of veinst ze een epileptische aanval.

Deels is ‘Vast’ een schets van het reilen en zeilen in een jeugdgevangenis. Soms is Isabel daar deel van, bijvoorbeeld als ze naar een isoleercel wordt gesleept, haar armen gespreid, haar benen slap de grond vegend. De routineuze acties van de begeleiders worden vastgelegd alsof het een rituele handeling betreft; als na een vloeiende dansbeweging landt Isabel zachtjes op de betonnen vloer. Op andere momenten maken meisjes stampij op de achtergrond, terwijl Isabel, als altijd, de voorgrond opeist. Terecht, want de kracht van ‘Vast’ komt voor het overgrote deel van Sigrid ten Napel. Alleen Tygo Gernandt, als haar kickbokstrainer Mike, is hier, letterlijk en figuurlijk, een gelijkwaardige sparringpartner. Hij weet haar agressie te kanaliseren, en agressie is de enige manier waarop Isabel zich durft te uiten. Ten Napel maakt van drie kwartier kijken naar Isabel een boeiende, bij vlagen fascinerende ervaring. Zelden werd haat zo intens samengebald op het witte doek gekwakt als hier, wanneer Isabel haar vader in de ogen kijkt. Het is aanval en verdediging tegelijk. (Keurige Christenen lijken pa en ma, overigens. Zij een parelketting om haar frêle nek, hij een spencer over zijn overhemd.)

De camera zit Isabel dan ook voortdurend op de hielen. Als ze op een zeker moment omkijkt naar kickbokstrainer Mike, draait de camera nieuwsgierig met haar blik mee. Ook de bleekblauwe, bijna mistige beelden lijken de wereld weer te geven zoals die zich aan Isabel openbaart. Een wereld die hier en daar wat haperend acteert. Isabels begeleider Justine (Sanneke Bos) bestaat uit het bureau waaraan ze zit, de kleren die ze draagt, en zinnen die Justine uitspreekt alsof ze die van tevoren al kende. Iets soortgelijks geldt voor meer mensen in de film. Uit het niets duikt er ene Dione (Saskia Nijholt) op, die zichzelf kastijdt, net als Isabel. Dione komt nog vaker voorbij, als een zwarte schim met een kapsel dat haar gezicht bedekt. Het kan zijn dat ook daarmee de subjectieve waarneming van Isabel wordt verbeeldt, maar het lijkt er niet op.

‘Vast’ is vooral een driedimensionale dia – documentair en poëtisch, maar ook statisch van aard. Dat wil zeggen: de bewegingen in het verhaal ontberen spanning en verrassing. Omdat frictie en conflict te braaf en plichtmatig blijven en metaforen teveel voor de hand liggen. Als ‘Vast’ eindigt, met een dikke knipoog naar ‘Les quatre cents coups’ (de blauwdrukfilm voor films over in het nauw gebrachte kinderen), liggen ook alle puzzelstukjes netjes daar waar je ze had verwacht. Maar Isabel maakt, zoals gezegd, alles goed.

Martijn Laman